بررسی پویای انتقال نابرابری منطقه ای در ایران (مطالعه موردی :استانهای ایران)

Abstract

<strong><em>روش­های معمول اندازه­گیری نابرابری منطقه­ای، نمی­توانند تحولات درونی کشور را از حیث جابه­جایی در گروه­های مختلف توسعه، منعکس کنند و شاخص­های نابرابری برای نشان دادن پویایی توزیع نابرابری کارآمد نیستند. به همین منظور در این مطالعه به بررسی پویایی انتقال نابرابری منطقه­ای در کشور طی دوره 1385-1395 با استفاده</em></strong><strong><em>از شاخص ترکیبی توسعه­یافتگی منطقه­ای (</em></strong><strong><em>CIRD</em></strong><strong><em>) و روش چگالی کرنال تصادفی پرداخته می­شود. از آنجا که نابرابری منطقه­ای پدیده­ای چندبُعدی است، در مرحله اول با انتخاب 25 نماگر در پنج بُعد شامل اقتصاد کلان (</em></strong><strong><em>MEI</em></strong><strong><em>)، علم و نوآوری (</em></strong><strong><em>SII</em></strong><strong><em>)، پایداری زیست محیطی (</em></strong><strong><em>ESI</em></strong><strong><em>)، سرمایه انسانی (</em></strong><strong><em>HCI</em></strong><strong><em>) و خدمات عمومی (</em></strong><strong><em>PFI</em></strong><strong><em>) و با استفاده از روش تحلیل مؤلفه اصلی دو­مرحله­ای (</em></strong><strong><em>PCA</em></strong><strong><em>) به ایجاد شاخص</em></strong><strong><em>ترکیبی نابرابری پرداخته می­شود. سپس در مرحله دوم با استفاده از رویکرد تحلیلی ناپارامتریک پویایی توزیع درونی و روش چگالی کرنال تصادفی، فرضیه­ی همگرایی شاخص </em></strong><strong><em> CIRD</em></strong><strong><em> استان­های ایران آزمون و سپس براساس چگالی ارگودیک، تعادل در بلندمدت نشان داده می­شود. همچنین در این مرحله جهت امکان اتخاذ سیاست­های دقیق و درست منطقه­ای، پویایی توزیع و فرایند همگرایی یا واگرایی استان­های ایران برای هر پنج بُعد در سه دوره متوالی (85 و 95) به صورت جداگانه بررسی شده است.</em></strong> <strong><em>با توجه به نتایج مرحله اول، در سال 1385 و 1395 بالاترین سطح توسعه­یافتگی مربوط به استان تهران و پایین­ترین سطح توسعه­یافتگی مربوط به استان سیستان و بلوچستان است. براساس نتایج مرحله دوم که به بررسی پویایی انتقال نابرابری منطقه­ای در کشور طی دوره 1385-1395 پرداخته است، در سال اول (1385) چند وجهی آشکار نیست و با توجه به نمودار چگالی کرنل، میزان شاخص </em></strong><strong><em>CIRD</em></strong><strong><em> حدود 70 درصد استان­ها بین مقدار 1/1- و 1/0- است و مابقی در ادامه دنباله سمت راست در سطحی بالاتر از مقدار 1/0- توزیع شده است و در توزیع کرنل یک فرآیند تمایل به همگرایی مشاهده می­شود و نمودار به سمت تک قله­ای گرایش دارد و یک قله کوچک در حدود مقدار 3 ولی قله اصلی در مقدار حدود 0.6- متمرکز شده است. در سال دوم (1390) نیز با توجه به نمودار چگالی کرنل، منحنی به وضوح الگوی ماهیت سه­قله­ای را نشان می­دهد و گرایش فزاینده کوچک اما روشن در توزیع این سال نسبت به سال 1385 وجود دارد. در این سال توزیع یکنواخت قبلی در بیشترین سطح به دو بخش تقسیم می­شود، یک قله در حدود مقدار 1 و قله دیگر در حدود مقدار 3 است اما قله اصلی همچنان همان مقدار 6/0- با تقریب 55 درصد استان­ها باقی مانده است. بر اساس نمودار در سال آخر (1395)، الگوی چندبُعدی باقی می­ماند و تحرک در گروهای سطح پایین­تر وجود ندارد اما در سطح بالاتر، شاخص </em></strong><strong><em>CIRD</em></strong><strong><em> حدود 45 درصد استان­ها در حدود مقدار 4/0 را در بر می­گیرد. که این سال به وضوح با الگوی چگالی دوقله­ای مواجه است که نشان­دهنده آن است که استان­های کشور از لحاظ توسعه­یافتگی به دو سطح تقریباً نزدیک به یکدیگر تمایل دارند بدین صورت که استان­های سطح پایین از لحاظ توسعه­یافتگی به مقدار 6/0-گرایش دارند و مقدار شاخص </em></strong><strong><em>CIRD</em></strong><strong><em> استان توسعه یافته­تر به حدود مقدار 4/0 تمایل دارند. این سه منحنی نشان می­دهد که استان­ها از لحاظ توسعه­یافتگی تمایل به همگرایی به سمت چندین ارزش متفاوت </em></strong><strong><em>CIRD</em></strong><strong><em> دارند.</em></strong> <strong><em>همچنین با توجه به نتایج پویایی توزیع ، استان­های کشور در سال 1385 از الگوی چگالی تک­قله­ای و در سال 1395 از الگوی چگالی دو قله­ای در سطوح شاخص نابرابری پایین و میانه پیروی می­کنند و نیز درشاخص توسعه اقتصادی-اجتماعی کشور طی سال ­های 1385 تا 1395 واگرا می­باشد. بدین معنا ﮐﻪ طی این سال­ها، اﺳﺘﺎن­های کشور از توسعه­یافتگی پایین ﺑﻪ دو ﮔﺮوه ﮐﻠﯽ ﺗﻮﺳﻌﻪﯾﺎﻓﺘﮕﯽ میانه و ﺗﻮﺳﻌﻪﯾﺎﻓﺘﮕﯽ ﭘﺎﯾﯿﻦ و تقریبا نزدیک به یکدیگر ﺗﻘﺴﯿﻢﺑﻨﺪی ﺷﺪه­اﻧﺪ.</em></strong>