تبیین منطقی وحدت‌گرایانه حکمت متعالیه از عدالت قرآنی (با تأکید بر آیه 25 سوره حدید)

Abstract

این مقاله سه وجه قرآنی، حکمی و منطقی دارد و از این جهت، مقاله‌ای میان‌رشته‌ای محسوب می‌شود. در وجه قرآنی ضمن تأکید بر موردپژوهی آیه 25 سوره حدید، نتیجه احصای کامل آیات قرآن که شامل واژه‌های قسط و عدل و مشتقات آنها هستند، مورد بهره‌برداری قرار گرفته است. از جهت حکمی، رویکرد وحدت‌گرایانه صدرالمتألهین شیرازی نسبت به مراتب هستی مبنای پژوهش می‌باشد. وجه منطقی پژوهش نیز بر اساس دستگاه فازی تبیین شده است. در حکمت متعالیه کامل‌ترین ظهور نفس انسانی آن‌گاه تحقق می‌یابد که ملکه عدل میان همه قوا و شؤون آن برقرار باشد. ازاین‌رو نفس انسان کامل رکن رکین صورت باطنی‌اش عدل است. این یافته‌های حکمی-تفسیری تبیین‌های منطقی متناسب طلب می‌کنند. منطق ارسطویی ـ سینوی قدرت تبیین‌کنندگی این بخش از یافته‌های حکمت متعالیه و آرای تفسیری متناظر با آنها را ندارد. بدین جهت باید کاستی‌های این منطق را یا با تکمیل و ترمیم جبران نمود، و یا به منطق‌های توسعه‌یافته و جایگزین جدید اندیشید. در این مقاله از دستگاه فازی، خوانشی اصلاح شده برای تبیین مناسب منطقی حقیقت مجرد مادی نفس مطرح شده است؛ به‌وجهی که به ام‌القضایا در حکمت متعالیه (یعنی استحاله اجتماع نقیضین) نیز آسیبی وارد نشود.