تحلیل داستان آدم در قرآن (3) رویکردهاى تأویلى به قصه آدم (علیه السلام)

Abstract

رویکردهاى گوناگون تأویلى به قصه آدم‌وحوا مورد بررسى و نقد قرار گرفته است. تأویل قصه آدم به دو گونه صورت گرفته است: تأویل عارفانه با حفظ ظاهر داستان و تأویل زیست شناختى و روان شناختى بدون تحفظ ظاهر داستان که هر کدام مشکلى را همراه دارد. بر پایه این اصل که قرآن تأویل‌پذیر است داستان آدم نیز از مفهوم تأویل بهره‌مند بوده و مفسّران پیوسته براى دست‌یابى به حقایق آن تلاش کرده‌اند. عارفان با حفظ ظاهر داستان که ماجراى تاریخى را مطرح مى‌کند، کلید واژه‌هاى داستان را داراى معانى تأویلى مى‌شناسند و بر مبناى آن سیر تکاملى انسان را پایه‌ریزى مى‌کنند و سیماى ماوراى چهره طبیعى او را به تصویر مى‌کشند. ولى على رغم ادعاى عرفا مبنى بر فراگیرى تأویل، از خداوند که مى‌تواند منشأ یکدستگى تلقى‌هاى آنان باشد، اختلاف نظرهایى نیز به چشم مى‌خورد. همخوانى دیدگاه‌هاى تأویل گرایانه عرفا با تلقى‌هاى تأویلى فلاسفه و عارفانِ مفسّر کتابِ مقدس نیز تأمل برانگیز است. نوعى دیگر تأویل در قصه آدم، تأویل نواندیشان است که ظاهر داستان را مردود شناخته و با مبانى زیست شناختى یا روان شناختى به تأویل آن پرداخته‌اند. سمبولیک پنداشتن داستان آدم براى بیان تکامل انواع یا توضیح حالات روحى انسان با قرآن و سنت سازگارى ندارد.