تحلیل داستان آدم در قرآن (1) نخستین انسان در دیدگاه‏ های بشری

Abstract

گزارش دیدگاه‌هاى گوناگون بشرى در مورد نخستین انسان است در خارج از حوزه قرآن‌پژوهى، داستان آفرینش نخستین انسان به گونه‌هاى مختلفى مطرح است. دراین نوشتار از چهار نظریه سخن به میان آمده است. نظریه اول، باور به رویش انسان از زمین دارد.نظریه دوم که برگرفته از تعالیم فیلسوف یونانى آنکساغورس است، جنینهاى اثیرى که از هوا توسط باران به زمین منتقل شده‌اند و بارور گشته‌اند را عامل پدید آمدن نخستین انسان مى‌داند. نظریه سوم که به "ترانسفورمیسم" مشهور است همان نظریه تکامل انواع است. که صورت نهایى آن نظریه داروین است، که در پرتو دانش کالبدشناسى و جنین‌شناسى و فسیل‌شناسى به نتایج جدیدى دست یافت. این دیدگاه نخستین انسان را شکل تکامل یافته میمون مى‌دانست با موافقان و مخالفانى بین دانشمندان علوم دینى و تجربى رو به رو شد که آثار اخلاقى و اجتماعى ویژه‌اى را به دنبال داشت. نظریه چهارم، ثبات انواع (فیکسیسم( است که ریشه در آموزه‌هاى ارسطویى و تورات دارد و تا قرن نوزده مورد باور عامه در اروپا بود. تورات خلقت آدم و حوا را به صورت معجزه آسا مطرح کرد و فرجام بیرون رفتنشان را از بهشت در اثر گناه باز گفت. مفسّران کتاب مقدس گناه آدم و حوا را باعث زوال موهبت الهى از آن دو و گناهکار شدن بشر شمردند. در کنار باور واقعیت دارى قصه آدم در کتاب مقدس، نگرشهاى تأویلى چندى نیز به وجود آمد. تاریخ این نوع تلقى به قبل از میلاد برمى گردد. براساس نگاه تأویلى آدم، حوا، شیطان، مار، بهشت و هر کدام نماد یک چیز دیگر است. یهودیت تأویل‌گرا ظاهر داستان را رد نمى‌کند ولى مسیحیان تأویل گرا، ظاهر داستان را مورد تردید قرار دادند و اسطوره بودن قصه آدم را مطرح کردند. از سوى دیگر، حس اخلاقى و اندیشمندى انسان اول موضوع دیگرى است که در نگاه‌هاى تبار شناختى بشرى و توراتى مورد بحث قرار گرفته و برخى او را در اوج دانایى و بعضى در پایین‌ترین مرحله نادانى قرار مى‌دهند.