پرسشها و پژوهش‏های بایسته قرآنی در زمینه مبادی فهم قرآن

Abstract

طرح پرسشهاى متعددى در باب فهم قرآن است که پاسخ به آنها راهگشاى خیلى از مسایل در فهم و تفسیر قرآن مى‌باشد. نویسنده پرسشهایى را در چند محور مطرح کرده و به سیر تاریخى آن به صورت اجمال و پاسخهاى احتمالى که ممکن است داده شود یا داده شده است، اشاره کرده است. نخستین محور چگونگى زبان قرآن است. در این رابطه سه دیدگاه از سوى غربیان راجع به زبان دین بیان شده است: 1 - نظریه پوزیتیویست‌ها، 2 - نظریه تمثیلى بودن گزاره‌هاى دینى و 3 - نظریه نمادین بودن گزاره‌هاى دینى. سپس پرسشهاى چندى راجع به قرآن مطرح گردیده است: آیا زبان قرآن نمادین یا تمثیلى است؟ دو اصطلاح ظاهر و باطن چه ارتباطى با نوع زبان قرآن دارد؟ آیا زبان قرآن علمى نیست؟ آیا مفاهیم واژه‌ها تاریخمند نیست؟ محور دوم، تأثیر شناخت فرهنگ‌ها در فهم قرآن است. آیا شناخت فرهنگ اجتماعى تأثیر در فهم قرآن دارد؟ آیا فرهنگ عرب معیار است یا فرهنگ محیط نزول؟ آیا شناخت فرهنگ تنها نقش تفسیرى دارد یا در فهم شرایط، زمینه‌ها و گروه‌هاى معارض وحى نیز مؤثر است؟ محور سوم، نقش سیاق در فهم قرآن است. آیا بهره‌گیرى از سیاق شامل زمینه، شرایط و اسباب نزول نیز مى‌شود؟ حوزه سیاق را چگونه مى‌توان مرزبندى کرد؟ مقصود از سیاق عام چیست؟ آیا سیاق تنها در فهم جمله به کار مى‌آید یا در فهم واژه‌ها نیز مفید است؟ محور چهارم، نقش فطرت در فهم قرآن است. آیا فطرت مى‌تواند در ردیف سایر منابع معرفت و فهم قرآن یاد شود یانه، تنها مویّدى بر سایر منابع است؟ رابطه فطرت با سایر منابع فهم قرآن چیست؟ محور پنجم، تأثیر عمل در درک مفاهیم وحى است. آیا عمل، تنها وسیله درست فهم قرآن است یا نقش آن تعمیق فهم است و نه ایجاد؟ محور ششم، ظاهرگرایى در فهم قرآن است. منظور از ظاهرگرایى چیست؟ فرقه‌هاى ظاهرگرا کدامند؟ آیا زمینه‌هاى مشترک در میان آنان وجود دارد؟ ظاهرگرایى تاچه اندازه به خصلتهاى روانى و علمى یا آموزه‌هاى دینى ارتباط دارد؟ منتقدان ظاهرگرایى کیانند؟ تأثیر ظاهرگرایى در زمینه تفکر و مقولات اجتماعى چه بوده است؟ آیا در عصر نزول رگه‌هاى ظاهرگرایى وجود داشته است؟ مرز میان ظاهرگرایى درست و نادرست چیست؟ آخرین محور، سطوح و لایه‌هاى فهم قرآن است. عوامل پیدایش فهمهاى متعدد چیست؟ تأثیر پیش‌فرض‌ها تا چه اندازه است؟ چه معیارى براى تأثیرهاى بایسته پیش‌فرض‌ها و تأثیرهاى نابایسته وجود دارد؟ تحوّل فهمها چه نسبتى با ثبات مفهومى معارف وحى دارد؟ آیا همه فهمها صحیح و درستند یا خیر؟