منابع و روشهای تفسیر موضوعی در سده چهاردهم

Abstract

ابزار معتبر در تفسیر موضوعى قرآن و روشهاى تفسیر موضوعى در سده چهاردهم مورد بررسى قرار گرفته است. کاربرد قرآن، بهره‌گیرى از سنت، استفاده از آراى مفسّران، نقش لغت، مددگیرى از تاریخ، کارکرد عقل و بهره‌برى از دانش تجربى از جمله ابزارهاى تفسیر موضوعى محسوب مى‌شوند. نوع نگرش به تفسیر موضوعى و تعریفى که مفسّر براى آن دارد، ملاک دسته‌بندى گونه‌هاى تفسیر موضوعى است. از این رو، در تعریف تفسیر موضوعى، برخى مطالعه تجربى بشرى و نظر قرآن را همزمان و به صورت مقایسه‌اى سفارش مى‌کنند و برخى دیگر تنها روى موضوعات قرآنى و استقراء و جمع‌آورى تمام آیات متعلق به یک موضوع اصرار مى‌ورزند. این ملاکها اقسام زیر را در حوزه تفسیر موضوعى به وجود آورده است: 1. تفسیر موضوعى استقرایى و تفسیر موضوعى گزینشى، 2. تفسیر موضوعى سیستمى و تفسیر موضوعى غیرسیستمى و 3. تفسیر موضوعى برون‌گرا و تفسیر موضوعى درون‌گرا. محور دوم براى تقسیم مطالعات قرآن، استقلالى یا ضمنى بودن پژوهش موضوعى است که بر این اساس تفسیر موضوعى به تفسیر ترتیبى - موضوعى و تفسیر موضوعى خالص تقسیم مى‌شود. از سوى دیگر جهت‌گیرى‌هایى که در قرن چهارده در حوزه تفسیر موضوعى رخ نموده، آن را به تفسیر موضوعى - اجتماعى، تفسیر موضوعى - علمى و تفسیر ادبى - موضوعى تقسیم کرده است. نیز در تفسیر موضوعى، لغزشهایى راه یافته که پیشداوریها، علم‌زدگى، عقل‌گرایى و مصلحت‌مدارى، نفوذ اندیشه‌هاى بیگانه و گرایشهاى لیبرالیستى و ماتریالیستى از جمله آنهاست.