بازنگرى در حقیقت تأویل

Abstract

گزارشى از معنى و مفهوم حقیقى "تأویل" در قرآن است. تعریفهایى که براى تأویل شده قابل خدشه است. این، نیاز به تأویل‌شناسى را ضرورى مى‌نمایاند. مراجعه به لغت عرب، عرف قرآن و سنت نشان مى‌دهد که تأویل به معناى فهم حقیقت مراد الهى است که با استفاده از نظام چند کنشى در قرآن در صورت داشتن دانشهاى کاربردى و رعایت راهکارهاى لازم امکان‌پذیر مى‌شود. معانى‌اى که براى تأویل ارائه شده هدایت‌گرى ندارد و گره مشکلات زندگى بشر را نمى‌گشاید در صورتى که ظهر و بطن قرآن ابزار هدایت است و ادعا دارد که در هر عصرى به نیازهایى از این دست پاسخ مى‌دهد. تأویل در لغت عرب به معنى یافتن اصل و فرجام یک چیز است. این معنى با عرف قرآن سازگار مى‌نماید و براى تعدادى از مفسّران مقبول افتاده است. در سنت علاوه بر تنزیل و تأویل واژه‌هاى: حرف، ظهر، بطن، حد، مطلع، عبارت، اشارت، لطایف و حقایق نیز ذکر شده که همه به آن دو بازمى‌گردد. تنزیل، معناى ابتدایى چسبیده به لفظ و راه ورود به معانى ناپیدا(بطن( مى‌باشد که تأویل نامیده شده و در سنت داراى ویژگى‌هاى ذیل است: براى همه قابل آموزش است، هویت کاربردى دارد، عمق نامتناهى دارد، هیچ آیه‌اى بدون تأویل نیست و از تنزیل قابل تفکیک مى‌باشد، با توجه به آنچه گذشت تأویل همان حقایق مورد اراده الهى از ظاهر است که با تدبیر معنى‌شناختى و شایستگى‌هاى لازم، براى مفسّر قابل دست‌رسى مى‌باشد این تلقى از تأویل پیشینه نیز دارد، راز مقبولیت این تلقى در این نهفته است که قرآن قالب محدود دارد و با چند کنشى قرار دادن واژه‌ها و آیات آن، فهم معانى نامحدود امکان‌پذیر شده است، براساس نظام چند کنشى قرار دادن واژه‌ها و آیات آن، فهم معانى نامحدود امکان‌پذیر شده تمام واژه‌ها و آیات تأثیر تبیینى متقابل دارند و هر آیه و واژه از کل قرآن مدد مى‌گیرد. فهم تأویل، ابزارى دارد که عبارت است از تجربیات فکرى بشر، دانستن علوم قرآن و رسوخ علمى، رعایت تعبد به قصد آزادى عقل، مراجعه دوره‌اى و مکرر به قرآن و مطالعه روش و آثار تفسیرى اهل‌بیت(ع).