نظریه سیاسى قرآن و نهج‌البلاغه در نگاه تطبیقى

Abstract

نظریه سیاسى امام على - نظریه سیاسى قرآن - در مباحث نظرى حکومت، رهبرى، مشروعیت، وظایف حکومت و مشارکت سیاسى در مقایسه با سایر دیدگاه‌هاى سیاسى مورد نقد و بررسى قرار گرفته است. نظریه سیاسى که پیدایى، عملکرد، اطاعت و هدفها را در حکومت به مطالعه مى‌گیرد به دینى و غیردینى تقسیم مى‌شود. نهج‌البلاغه اهمیّت ویژه‌اى براى بازیافت و بازخوانى نظریه سیاسى - دینى امام على(ع) دارد. زیرا على(ع) - که به جامعیت قرآن باور داشت و خود را عالم و عامل بدان مى‌دانست - این کتاب را به یادگار گذاشته است. از منظر امام على (ع) حکومت جانشین خداوند است و براساس شایستگى‌هایى به انبیا و جانشینان آنان واگذار مى‌شود تا مجریانِ فرامینِ الهى در زمین باشند. شایستگى‌هاى خلیفه در چارچوب آگاهى، توانایى و روحیه تعبد قابل مطالعه مى‌باشد. این شرایط همه‌جایى و همه زمانى مى‌نماید. تمام کارگزاران حکومتى براساس این شایستگى‌ها استخدام مى‌شوند. شایستگى‌هایى از این نوع در پژوهشهاى فرادینى گذشته و حال مطرح بوده و هست ولى شفافیت و ضمانت نظریه قرآن را ندارد. در بخش وظایف، نظریه سیاسى قرآن با نظریه سنتى فرادینى همخوانى نسبى دارد که تربیت را در کنار آسایش مردم به رسمیت مى‌شناسد. حکومت دینى به اصلاح، آسایش و امنیت مردم اهتمام دارد، امنیت مردم همان‌گونه که با تجاوز بیگانه، صدمه مى‌بیند با فسادافکنى افراد و جریان برترى طلب داخلى نیز زیان مى‌بیند، در رابطه با مخالفتهاى داخلى نخست باید از گفت‌وگو و حکمیت استفاده کرد و در صورت ناکامى، از قدرت بهره جست. حکومت مشروعیتش برخاسته از مشیت الهى و شایستگى‌ها و خدمات است، هر گاه مردم اعلان آمادگى کنند بر آگاهان لازم است به تشکیل حکومت و تدبیر امور بپردازند، شایستگى کارگزاران، خدمات حکومت و انتخاب و بیعت مردم، مردمى شدن حکومت را در پى دارد، نظریه خلیفةاللهى با پیش‌شرط شایستگى‌ها و چگونگى ارائه خدمات، جلو استبداد را مى‌گیرد ولى نظریه تئوکراسى غربى بستر پیدایش استبداد به حساب مى‌آید.