دیه زن از منظر قرآن و فمینیسم

Abstract

اشکالات وارده بر دیه زنان از دیدگاه قرآن مورد بحث و بررسى قرار گرفته است. فمینیزم در لغت »اعتقاد به تساوى حقوق زن و مرد« و در اصطلاح تعریف‌هاى بسیارى دارد. فرودستى زنان از گذشته‌اى دور در شمار باورهاى مسلم مردان قرار داشت. در متون مقدس و آثار فلاسفه نیز نشانه‌هاى روشنى از فرودستى زنان دیده مى‌شود. حرکت‌ها و فعالیت‌هاى علمى و اجتماعى از قرن شانزدهم و هفدهم در برابر زن ستیزى آغاز شد. جنبش فمینیستى تاکنون سه موج پدید آورده است و چهار گرایش فمینیستى در میان هواداران این جنبش به چشم مى‌خورد. جنبش فمینیستى در ایران نیز چالش‌هایى ایجاد کرد. قانون دیه و اختلاف دیه زن و مرد از قوانینى است که بیشترین هجمه‌ها را دیده است. هر دو آیه دیه - بقره، 178 و نساء، 98 - به حکم اشتراک احکام میان زنان و مردان دلالت بر دیه در قتل زنان دارد. در روایات نیز دیه زنان در قتل نفس، نصف دیه مردان آمده است. فقیهان شیعه و بسیارى از فقهاى اهل سنت دیه زن را نصف مرد مى‌دانند. عده‌اى این تنصیف را نشان زن ستیزى، جنسیت‌گرایى و فرودستى زنان در اسلام مى‌دانند و آن را ناسازگار با آیات قرآن مى‌خوانند و روایات ناظر به تنصیف را باطل مى‌دانند. اگر مقصود این عده از آیات، آیاتى است که زن و مرد را از نظر ماهیت مانند هم نشان مى‌دهد تنصیف ناسازگار با این آیات نیست، زیرا فلسفه دیه زن و نصف بودن آن مسائل اقتصادى است نه تفاوت ماهوى میان زن و مرد. اگر مقصود از آیات، آیات دیه است ناسازگارى رخ نمى‌دهد چون هیچ یک از دو آیه به مقدار دیه اشاره نمى‌کند و بر فرض ناسازگارى این ناسازگارى کلى نیست بلکه آیات مطلق است و روایات این آیات را مقید مى‌کند. و اگر مراد از آیات، آیات قصاص است میان روایات دیه زن و این آیات ناسازگارى نیست. عده‌اى دیگر دیه را حکم امضایى مى‌دانند نه تأسیسى و چون و چرا در احکام امضایى را روا مى‌دانند، که این اشکال نیز از جهاتى در خور تردید است. جواز چون و چرا در احکام امضایى نیز نادرست مى‌نماید. ادعاى نیامدن مقدار دیه در قرآن و سنت متواتر، و بشرى بودن حکم تنصیف در دیه زنان نیز از جهاتى چند باطل نشان مى‌دهد.