روش تفسیری مجمع البیان

Abstract

تفسیر مجمع‌البیان که در دوره گذار از روش تفسیر نقلى به تحلیلى، سامان یافته، نقطه پیوند اسلوب قدیم و جدید و در شمار اندک تفسیرهایى است که داراى اسلوب، سیاق عالمانه و مکانت علمى همه زمانى مى‌باشد. پژوهنده، در آغاز، تفسیر نامبرده را بلند آوازه‌ترین تفسیر از میان تفسیرهاى سه‌گانه شیخ طبرسى مى‌شمارد که اگر چه از تفسیرهاى معاصر و پیش از خود چون »الکشاف« و به ویژه »التبیان« شیخ طوسى الهام گرفته اما بر جملگى آنان تفوق و برترى یافته است. تفسیر مجمع البیان در زمره تفسیرهاى جامع جاى مى‌گیرد، چه مفسّر بردانشهاى گوناگون رایج در عصر و زمان خویش احاطه داشته و از ابزارهاى تفسیرى متعدد، سود جسته است، همچنین داراى نظم و ترتیب بایسته و در خور ارج مى‌باشد که از نوآورى‌هاى طبرسى است. فهم‌پذیرى قرآن، گستره معناى قرآن، بطون قرآن، تحریف ناپذیرى قرآن، فرا موردى بودن متن از مبانى و عقل و نقل از منابع این تفسیر است. در بخش نقل، از متون روایى شیعى و سنى هر دو غفلت نورزیده است، چنان که از ابزارهاى فهم زبان، همچون اعراب، نحو، لغت، بلاغت و بیان، قراءت، اسباب نزول، آراى اصحاب و تابعین، نه تنها فروگذار نکرده بلکه به دلیل تسلط علمى وى بر این دانشها تفسیر مجمع البیان را به مثابه مرجع و منبعى براى قرآن‌پژوهان در این قلمرو در آورده است. نگرش طبرسى به اسباب نزول، فقه‌القرآن و اشاره گذرا به فرودهاى تفسیر مجمع‌البیان، فرازهاى پایانى مقاله است.