فقه قرآنی در منظر فقیهان اهل سنّت

Abstract

باز نمایى خطوط کلى مبانى و روشهاى مذاهب اهل سنّت در فهم آیات فقهى قرآن است. پس از عصر تابعین، فقه القرآن در حوزه فقهى اهل سنت، رو به رشد نهاد و ابواب فقه به صورت مستقل تدوین گردید و مذاهب اسمى اهل سنت شکل گرفت و باب اجتهاد مسدود شد. مذاهب اهل سنت با تلقى‌هاى نسبتاً متفاوتى مرجعیت قرآن را در فقه قبول داشتند، مذهب حنفى دلالت عمومات قرآن را قطعى و تنها با سنت متواتر یا مشهور قابل تخصیص مى‌دانست. مالکیان دلالت عمومات قرآن را قطعى شمرده و با خبر واحد، قیاس و اجماع قابل تخصیص مى‌دانند، از این منظر اوامر قرآنى دلالت بر وجوب ندارد و آیات مربوط به نماز و زکات اجمال دارد. شافعى معتقد بود سنت متواتر هم مخصص قرآن واقع نمى‌شود ولى سایر علماى شافعى عمومات قرآن را قطعى نمى‌دانند. مذهب حنبلى در امر حجّیت قرآن همسان مذهب شافعى و مالکى است و ظاهریه اوامر و نواهى قرآن را بیانگر وجوب و حرمت مى‌شناسند و قرآن را با مطلق خبر قابل نسخ مى‌دانند. تفاوت مذاهب اهل سنت در مبانى یاد شده بر عمل استنباط آنان، اثر گذاشته و برداشت آنها را از آیات الأحکام گوناگون نموده است. برخى از دلایل تفاوت آراى اهل سنّت در فقه قرآنى عبارتند از: مراجعه به قرآن، مبانى استنباط فقه از قرآن، تبیین موضوعات فقهى قرآنى، اختلاف در فهم منطوق آیات و اختلاف در نسخ و بقاى حکم. تمام اهل سنت در مطالعات فقهى - قرآنى، لغت، ظواهر و سیاق قرآن، قواعد نحوى، اسباب نزول و سنت را ابزار غیر عقلى فهم آیات الأحکام مى‌دانند. در پایان نیز به مبانى ویژه و غیر مشترک اهل سنّت اشاره شده است.