پویایى فقه قرآنى (2)

Abstract

چگونگى حیات فقه قرآنى در بستر متحوّل زمان به همراه عناصر و زمینه‌هاى آن مورد نقد و بررسى قرار گرفته است. فقه مبتنى بر تشریعات قرآنى از پویایى ویژه‌اى برخوردار است. نویسنده با بیان دو نوع انگیزه براى طرح بحث جاودانگى و عدم جاودانگى قوانین شریعت، به بررسى سه دیدگاه در مورد عوامل جاودانگى شریعت پرداخته که عبارتند از: 1 - تغییر پذیرى احکام بر اساس تغییر موضوعات، 2 - نقش اجتهاد و 3 - پویایى ذهن و شناخت فقیه. سپس با نقد هر سه دیدگاه بر این نظریه تکیه مى‌کند که در پویایى فقه دو عامل دخالت دارد یکى پویایى ذهن فقیه و دیگر قابلیت قوانین شریعت. در ادامه به عوامل اثر گذار بر ایجاد قابلیّت در قوانین اشاره کرده و از عناصرى چون فراگیرى مفهومى، تحقق پذیرى قیدها، تکیه بر عرف و جمعیت عقل نام مى‌برد سپس با اثبات وجود این عناصر در تشریعات قرآنى نتیجه مى‌گیرد که تشریعات قرآنى، استعداد فراوانى براى همراهى باحرکت زمان و پدیده‌هاى نورا داراست. از آنجا که برخى عوامل یاد شده به مسأله پیوند روایات با آیات ارتباط پیدا مى‌کند بخش دیگر مقاله به این موضوع پرداخته و روایات را نسبت به آیات به سه دسته تأسیس تأکیدى و تفسیرى تقسیم نموده و قسم سوم را نیز به سه بخش تعریفى، مصداقى و شرطى دسته بندى مى‌نماید و در پایان به این نتیجه مى‌رسد که هیچ یک از اقسام روایات مانع از سیّالیّت و قابلیت تشریعات قرآنى نمى‌باشد و براى اثبات این ادعا به بحث در برخى ابواب و موضوعات فقهى مانند: جهاد، مسافت شرعى، بلوغ شرعى، خمس، تقویت بنیه نظامى، زکات و نماز جمعه، مى‌پردازد.