روش تفسیری الفرقان در اسباب نزول

Abstract

بررسى و نقد جایگاه و نقش اسباب نزول در تفسیر »الفرقان فى تفسیر القرآن« اثر دکتر محمّد صادقى است تفسیر الفرقان در شمار تفسیرهاى معاصر قرار دارد و به شیوه تفسیر قرآن به قرآن نگارش یافته و روایات تفسیرى را به عنوان ابزارهاى فرعى تفسیر قرآن شناخته است. به همین دلیل روایات اسباب نزول در این تفسیر بر خلاف روش مرسوم مفسّران در پاورقى آمده است که نشانگر دید منفى و محتاطانه مفسّر است. وجود روایات اسرائیلى در میان روایات اسباب نزول، وجود روایات جعلى اسباب نزول منبعث از تعصبهاى مذهبى، و آمیختگى مصادیق با اسباب نزول آیات از جمله دلایل بى مهرى مفسّر نسبت به اسباب نزول است. از این رو، مؤلّف تفسیر الفرقان نسبت به سند روایات تفسیرى به ویژه روایات سبب نزول اهتمام خاصّى دارد و عموم نص را بر خصوص سبب مقدم مى‌شمارد و بر لزوم موافقت معناى روایات با مدلول آیات قرآن تأکید مى‌کند. با وجود اظهار نظرهاى منفى از سوى نویسنده الفرقان، وى در برخى موارد از جمله در تفسیر آیه، تأیید نظر تفسیرى، تثبیت باورهاى مذهبى و بیان ارتباط جمله‌هاى آیه از اسباب نزول بهره برده است. ملاکهاى نقد اسباب نزول در الفرقان عبارتند از: منطوق قرآن، ضرورتهاى کلامى و حقایق تاریخى. در این تفسیر، سازگارى یک سبب نزول با مفهوم آیه، باعث برترى آن بر دیگر روایات شده است. نیز پرهیز مؤلّف از دخالت دادن تعصب‌هاى مذهبى در نگارش تفسیر و نقل اسباب نزول شایان توجه است. کیفیت نقل اسباب نزول از منظر اجمال و تفصیل و میزان توجه به سلسله افراد سند و منابع اسباب نزول از جمله موضوعاتى است که در این مقاله آمده است.