مطالعات فقهی - قرآنی در عصر تابعان

Abstract

سیر تاریخى »آیات الأحکام« در عصر تابعین مورد بررسى قرار گرفته است. عصر تابعین، عصر شکوفایى و گسترش فقه قرآنى به شمار مى‌آید. در این برهه، دگرگونى‌هایى در پژوهشهاى فقهى - قرآنى پدید آمد و در بستر آن، نهال مذهبهاى فقهى شکوفه زد و رو به رشد نهاد. مهم‌ترین آموزگاران صاحب مکتب تابعین، امام على(ع)، ابى بن کعب و ابن مسعود بوده‌اند. در زمان تابعین، گرایشهاى گوناگون کلامى سیاسى و فقهى شکل گرفت. فاصله مکانى تابعین، هجرتهاى علمى آنان را در پى داشت و بدنبال آن، غیر عربها نیز در مکاتب تفسیرى و فقهى راه یافتند. مهم‌ترین بحث علمى تابعین، بحث آیات الأحکام بود. اختلاف دیدگاه تفسیرى تابعین ریشه در فاصله‌هاى مکانى، اختلاف زبانى، نبود مرجع مشترک و تعصب فکرى آنان دارد. منابع تابعین در تفسیر آیات الأحکام، قرآن، سنت، شأن نزول، عرف مسلمانان و لغت عرب است و ابزار آنان، سیاق و قواعد اصولى بوده است. تابعین در کنار نقل دیدگاه پیامبر (ص) و صحابه، خود نیز به استنباط روى آوردند و فتوا مى‌دادند. استقلال فکرى و تقلیدگریزى در فقه قرآنى تابعین مشهود است زیرا خود را پیرو صحابه نمى‌دانستند.