مطالعات فقهی - قرآنی در عصر پیامبر

Abstract

سیر تاریخى »آیات الأحکام« در عصر پیامبر (ص) مورد بررسى قرار گرفته است. آیات الأحکام عمدتاً مدنى و پاسخ‌گوى حوادث و رخدادهایى هستند که در جامعه اسلامى آن روز، اتفاق افتاده است. با توجّه به عمق معانى آیات، پیامبر (ص) موظف بود پاره‌اى از حقایق و به ویژه جزئیّات احکام دینى را براى مردم تبیین و تفسیر کند. ممنوعیّت تدوین حدیث نبوى پس از رحلت پیامبر (ص) و عدم ظرفیّت یکسان اصحاب پیامبر (ص) در دریافت تفسیر قرآن و از جمله آیات الأحکام، دلایل مؤثّر در محدودیّت روایات آیات الأحکام پیامبر (ص) است. البته دانش تفسیر به جامانده از پیامبر (ص) نزد على (ع) و سایر امامان (ع) به صورت کامل وجود داشت هر چند در کتب فقهى عامه به دلیل اختناق اموى، روایات علوى اندک مى‌نماید. پیامبر (ص) با چهار شیوه: تطبیق آیه بر شأن نزول، آموزش عملى، شرح آیات و استدلال به آیه در فروع فقهى، آیات الأحکام را تفسیر مى‌کرد. گونه‌هاى مختلف استدلال پیامبر (ص) به آیات، مبتنى بر قواعد و مبانى عام و کلى مانند: الغاء خصوصیّت مورد، بهره‌گیرى از اطلاق و استدلال به عطف بوده است. سیره پیامبر (ص) در تفریع و تطبیق آیات الأحکام بر فروع و موارد جزئى، به مسلمانان مى‌آموخت که فهم احکام و شریعت از قرآن راهى گشوده است و آنان براى یافتن نیاز فقهى‌شان باید به قرآن مراجعه کنند. تاریخ، مواردى از اجتهاد صحابه و تأیید پیامبر (ص) را ثبت کرده است. بنابراین، عصر پیامبر (ص) را مى‌توان آغاز دوره فهم تفسیرى مسلمانان از قرآن و »آیات الأحکام« دانست.