اسباب نزول در تفسیر المنار

Abstract

بررسى و نقد جایگاه و نقش اسباب نزول در »تفسیر المنار« اثر محمد عبده و رشید رضا است. نگارنده تفسیر المنار به روایات تفسیرى و از جمله روایات اسباب نزول بى اعتنا است و با دیده تردید بدانها مى‌نگرد. نویسنده، نخست از شاخصه‌هاى اجتماعى و اصلاح گرایانه تفسیر المنار سخن مى‌گوید و ضمن یاد کرد تفاوت‌هاى شیوه تفسیرى محمد عبده و رشید رضا، مؤلف تفسیر المنار را رشید رضا مى‌داند و موضع نقادانه رشید رضا را نسبت به اتکاء بیش از حد مفسّران بر روایات تفسیرى در فهم قرآن، باز مى‌گوید. از این رو، رشید رضا در تفسیر خویش جایگاه ویژه‌اى را در روایات اسباب نزول در نظر نمى‌گیرد. نگرش منفى رشید رضا نسبت به روایات اسباب نزول برآیند عواملى چون؛ حجت ندانستن قول صحابه و تابعین، اعتبار عموم نص، تأثیر اجتهاد راویان در اسباب نزول و بازدارندگى اسباب نزول از فهم صحیح آیات است. رشید رضا اسباب نزول را بر اساس معیارهاى خود که عبارتند از: منطوق و سیاق آیات قرآن، ضرورت‌هاى کلامى، سیره پیامبر، شخصیت صحابه، تاریخ و نقد سندى روایات مورد ارزیابى قرار مى‌دهد نویسنده به تأثر نگرشهاى فردى رشید رضا در نقد اسباب نزول اشاره کرده و موارد کاربرد اسباب نزول در المنار و راهکارهایى که رشید رضا در روایات متعارض اسباب نزول به کار بسته و نیز چگونگى نقل اسباب نزول در المنار را به تفصیل مورد بررسى و نقد قرار داده است.