هم‌شکلی مسیرنماها در برخی از زبان‌های ایرانی: رویکردی ریزنحو بنیان

Abstract

مقالة حاضر به بررسی هم­شکلی مسیرنماها در سه زبان فارسی، کردی کرمانشاهی و لری (گویش مینجایی) می­پردازد. این بررسی براساس رویکرد نوین ریزنحو صورت پذیرفته است. از این رو در بخش مقدمه به تفصیل به معرفی این رویکرد و نیز آثار پیشین پرداخته­ شده­است. در بخش دوم، علاوه بر تحلیل مسیرنمایی، پدیدة هم­شکلی در سه زبان مذکور مورد بررسی قرار گرفته است. داده­های مربوط به این زبان­ها از گویشوران بومی جمع­آوری شده است. ضرورت پرداختن به این موارد هم­شکلی نشان می­دهد ریزنحو تا چه اندازه پاسخگوی موارد هم­شکلی در زبان­های ایرانی است و اینکه زبان­های ایرانی از چه الگوی هم­شکلی تبعیت می­کنند. الگوی هم­شکلی در زبان فارسی به این صورت است که مکان­نما، مسیرنمای مبدأ و مقصد با تکواژ جداگانه­ای صورت­بندی و مسیرنمای مبدأ و گذر با تکواژی واحد ظاهر می­شوند. در اکثر موارد هم­شکلی مسیرنمای مبدأ و گذر از نوع ظاهری است، چون فعل در واژگانی کردن گرة گذر دخیل است. الگوی هم­شکلی در کردی کرمانشاهی تابع نوع و جایگاه فعل در گروه فعلی است. در مورد افعال واژه­بست پذیر، اگر فعل­آغازی باشد، الگوی هم­شکلی به صورت «مکان­نما = مسیرنمای مقصد ≠ مسیرنمای مبدأ» و اگر فعل­پایانی باشد، «مکان­نما = مسیرنمای مقصد = مسیرنمای مبدأ» است. در مورد افعالی که واژه بست نمی­پذیرند دو الگوی «مکان­نما = مسیرنمای مقصد = مسیرنمای مبدأ» و «مکان­نما = مسیرنمای مبدأ ≠ مسیرنمای مقصد» برقرار است. الگوی هم­شکلی در لری اگر فعل­آغازی باشد، به صورت «مکان­نما = مسیرنمای مقصد ≠ مسیرنمای مبدأ» و اگر فعل­پایانی باشد، به صورت «مکان­نما = مسیرنمای مبدأ ≠ مسیرنمای مقصد» می­باشد. این الگو جزء الگوهایی است که برای آن تا به حال مصداقی یافت نشده است