مسجد جامع و منارۀ بَرسیان اصفهان؛ تفصیل و تصویر مدخل «برسیان، مسجد» از دایرة المعارف بزرگ اسلامی، جلد 11؛ نوشته هایده لاله

Abstract

مسجد نیایشگاه مقدس مسلمانان و مسجد جامع به­عنوان مسجد بزرگ شهر، مکان تعامل اهداف دینی، سیاسی و اجتماعی و نقطه کانونی شهرهای اسلامی اولیه بوده­ است. ساختار معماری شهرهای ایرانِ دوره اسلامی بر اساس محوریت بر حول مسجد جامع و بزرگ شهر شکل می­ گرفت و دیگر آثار نیز در جوار مسجد جامع شهر جای می­ گرفتند. مسجد جامع برسیان که در روستایی به همین نام از توابع بخش مرکزی شهرستان اصفهان و در نزدیکی رودخانه زاینده­ رود قرار گرفته­؛ هسته اولیه شکل روستای برسیان است و دیگر ابنیه تاریخی مهم روستا نظیر کاروانسرای صفوی، نیز در کنار مسجد قرار دارند. تاریخ ­شناسی مسجد و مناره بر اساس شواهد و مدارک موجود در اثر میسر است. آن­گونه که در کتیبه مناره آمده، تاریخ ساخت مناره سال 491ق؛ و آن­گونه که در کتیبه محراب آمده، تاریخ ساخت محراب سال 498ق و تاریخ احداث گنبد و گنبدخانه سال 528ق بوده ­است. لذا مناره پیش از مسجد احداث شده و به ­مثابه یک میل راهنما جهت هدایت کاروانیان بوده و بعدا مسجد بدان الحاق شده ­است. آندره گدار، معمار فرانسوی، تحقیقات مبسوطی در سال 1930م در ارتباط با این مسجد انجام داده و این مسجد را چهارطاقی منفرد کوشک­ مانند و سرآغاز دگرگونی­های بعدی مساجد دانسته­ است. مناره برسیان چهارمین مناره قدیمی ایران است و سازه و تزیینات آن تماما آجری و دارای تزیینات آجرکاری متنوع نفیسی است. تزیینات محراب نیز به صورت آجرکاری و گچبری است و حاشیه محراب نیز به آیات قرآن مزین است. این اثر در اسفند ماه سال 1352خ با شماره 265 در فهرست آثار ملی قرار گرفته­ است. هدف این مقاله، مطالعه و شناخت یکی از مساجد مهم عصر سلجوقی از منظر معماری، روند شکل­ گیری و جزئیات آن است که بر پایه مطالعات میدانی و کتابخانه ­ای انجام شده و شناخت ساختار کلی مسجد بر اساس مطالعات تطبیقی است.