«مایه‌های عرفانی در قصاید سعدی و مقایسۀ آن با مصیبت‌نامۀ عطّار»

Abstract

یکی از عرصه‌های شعری که شیخ سعدی در آن همچون <em>بوستان</em>، اثری ادبی ـ تعلیمی خلق کرده، قصیده است. اگرچه <em>قصاید</em> سعدی چونان <em>غزلیات</em> او گسترده نیست و با ستایش شاهان زمانه آمیخته است، می‌توان روح تعالیم و آموزه‌های اخلاقی را در آن دید و با تأمل در بیت‏ها، حتی به مفاهیمی عرفانی‏ دست یافت که اتفاقاً مورد ستایش و تأکید خود شاعر هم است. سعدی در ضمن مدح، گاه مستقیم و گاه غیرمستقیم، به مضامین و لوازم عرفان اشاره می‌کند و در بیشتر قصایدش، یک یا چند مفهوم عرفانی را بیان می‌دارد. او همانند شاعران عارف‌مَسلک، اصالت حقیقی را از آنِ معنی، و عزت را «در طریق حق بودن» می‌خواند. نیز، به مضامین و مفاهیمی توجه کرده است که در اثر عرفانی <em>مصیبت‏نامه</em> جزء عوامل محوری طریقت محسوب می­شوند، مانند: جهد و عنایت، اصالت معنا دربرابر صورت، لزوم دردمندی کل کائنات در طلب معشوق الهی، پایداری بر سختی‏های راه عشق در مقام صبر، بی‏قراری در فراق معشوق در مقام بی‏صبری، تقابل عقل و دل، و نیز توجه به بار معنایی واژۀ «جان» به‏عنوان کلمه­ای کلیدی در آثار عرفانی. در این مقاله، سعی شده است که جنبه‌های عرفانی <em>قصاید</em> سعدی در نگاهی تطبیقی با <em>مصیبت‌نامه</em>، به‏عنوان اثری سترگ در ادبیات عرفانی، تبیین و بررسی شود.