فنای از خود و مرگ خودخواسته در اندیشۀ عین‌القضات و یوحنا صلیبی

Abstract

عین‌القضات همدانی (490-525 هـ.ق) و یوحنا صلیبی (1542-1591م) دو عارف صاحب‌نام از دو سنت بزرگ معنوی تاریخ بشر یعنی اسلام و مسیحیت‌اند. مطالعۀ آثار این دو همانندی‌های چشمگیری را نشان می‌دهد، همچون عشق الهی، مرگ عارفانه، وحدت یا اتحاد، ضرورت تجرّد، لزوم ارشاد پیر و اقتدا به مسیح. از این میان آنچه در مقایسۀ عرفان یوحنا و عین‌القضات شایان توجه بسیار است، مسئلۀ فنا و مرگ معنوی است. در تبیین رویکرد عین‌القضات و یوحنا به مسئلۀ فنا و بقا عناصر و آموزه‌های نسبتاً مشترکی به چشم می‌خورد، از جمله لزوم پیروی از پیر که در ادبیات عرفانی یوحنا از آن به اقتدای به مسیح و در ادبیات صوفیانۀ عین‌القضات به خدمت پیر یا خدمت کفش تعبیر می‌شود. از این منظر می‌توان رابطۀ سالک مسیحی با مسیح را با رابطۀ مرید و مراد در عرفان عین‌القضات مقایسه کرد. این موضوع مقتضیاتی همچون فنا در خود، ضرورت تجرد و ترک اختیار و ترک تعلق و تولد ثانی دارد که در این مقاله به بررسی آنها می‌پردازیم.