نگاهی روش‌شناسانه به نظریه‌ی قرارداد اجتماعی جان لاک

Abstract

هر نظریه‌ای که در علوم انسانی مطرح می‌شود مبتنی بر مبانی هستی‌شناسی، معرفت‌شناسی و انسان‌شناسی خاصی است. شناخت این مبانی و ارتباط آن‌ها با نظریه‌ی مدنظر را می‌توان «روش‌شناسی بنیادین» نامید. این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی و با رویکرد روش‌شناسی بنیادین به بررسی نظریه‌ی قرارداد اجتماعی «جان لاک» می‌پردازد و تلاش می‌کند که ارتباط این نظریه را با مبانی هستی‌شناختی، معرفت‌شناختی و انسان‌شناختی لاک روشن سازد. به‌لحاظ هستی‌شناسی، سوبژکتیویته و اومانیسم و همچنین سکولاریسم اندیشه‌ی قرارداد اجتماعی لاک را راه‌بری می‌کند. تلفیق تجربه‌گرایی با نوعی مابعدالطبیعه و تضعیف عقل قدسی با قراردادن عقل در مقام داور وحی، دو مبنای مهم معرفت‌شناختی لاک در این نظریه است. به‌لحاظ انسان‌شناسی نیز نگاه خوش‌بینانه به طبیعت انسانی در اندیشه‌ی او تأثیرگذار بوده است. بر این اساس، نظریه‌ی قرارداد اجتماعی لاک که بعد از دوران مدرن مطرح شده است واجد ماهیت جدیدی است؛ ماهیتی که نمایانگر نگرش جدیدی به انسان و نسبت او با جهان است؛ نگرشی که در طی آن، انسان و خواست‌ها و امیال او محور قرار می‌گیرد.