مواضع پارادوکسیکال غزالی در مواجهه‌ با فلاسفه، اباحه‌گرایان، متصوفه

Abstract

ابوحامدمحمد غزالی ازجمله اندیشمندانی است که در طول زندگی پُرفرازونشیب خود به مواجهه‌ی فکری با اندیشه‌های گوناگون پرداخته و برای آنچه صلاح دین و دنیای مسلمانان می‌پنداشت، آرا و عملکرد پیشینیان و معاصران را به ‌چالش ‌کشیده است. او در جای‌جای آثارش، درخصوص چگونگی مواجهه با دیدگا‌ه‌های مقبول و مطرود، ملاک و معیارهای علمی یا اخلاقی را مطرح‌ کرده و گروه‌های مختلف را به پیروی از آن دعوت کرده است. مقاله‌ی حاضر در صدد آزمودن پایبندی خود غزالی به ملاک‌های یادشده است و این امررا با بررسی مواضع وی در برخورد با فیلسوفان و اباحه‌گرایان ‌مسلمان )صوفی‌نمایان( دریک‌سو و متصوفه درسوی‌دیگر، به انجام‌ می‌رساند. این مقاله که با روش تحقیق کتابخانه‌ای انجام می‌شود، تلاش دارد تحلیل خود را با مقابل‌نهادن عین متون و آثار غزالی و استفاده‌ی حداقلی از آثار دیگران ارائه کند و به تعبیری، غزالی را با ترازوی خود غزالی بسنجد. مقایسه‌ی دیدگاه غزالی و نحوه‌ی برخوردش با آراء و افعال سه دسته‌ی یادشده نشان می‌دهد که معیارهای پسندیده‌ای همچون آزاداندیشی، حفظ‌ بی‌طرفی، محافظت بر دماء ‌مسلمین و دوری از جانب‌داری ‌گروه‌گرایانه، در موضع‌ گیری‌های وی به‌نحوی دوگانه مطرح بوده و در آثارش انعکاس‌ یافته‌ است.