بررسی و نقد دیدگاه اریک فروم در باب گرایش انسان به دین

Abstract

این مقاله به بررسی علل گرایش انسان به دین، از دیدگاه اریک فروم می‌پردازد. روی‌کردهای مختلف جامعه‌شناختی، روان‌شناختی و فلسفی - ‌الاهیاتی، در این مسأله وجود دارد. اریک فروم دو عاملِ نیاز به نگرش مشترک و همگانی، و مسؤولیت‌گریزی را سبب گرایش انسان به دین بیان کرده است. از آن‌جا که این دو نیاز در بشر دائمی‌ است، گرایش به دین نیز در طول تاریخ، همیشگی بوده است. فروم معتقد است گرایش به دین، پیامدهای ناگواری دارد؛ مانند پیدایش حکومت‌های ستمگر و مستبد دینی، ظهور طبقه‌ی عالمانِ دینی سوء‌استفاده‌گر و بروز جنگ‌های متعدد. دیدگاه‌های اریک فروم در باب منشأ گرایش به دین اشکالاتی دارد: به نظر می‌رسد که وی مرتکب مغالطه شده و پیدایش نگرش مشترک در سایه‌ی دین واحد را، که نتیجه‌ی دین‌داری است، علت فاعلی گرایش انسان به دین بیان کرده است. همچنین مسؤولیت‌گریزی عامل گرایش به دین نیست؛ چراکه دین، خود، مسؤولیت‌آور است و به سبب همین ویژگی است که برخی، از پذیرش آن سر باز می‌زدند. لوازم ناگواری که فروم برای گرایش به دین برشمرده است درباره‌ی همه‌ی ادیان صادق نیست.