واکنش تعجب (انگشت به دندان/دهان گرفتن) در شعر و نگارگری ایرانی

Abstract

انسان‌ها در مواجهه با برخی از پدیده­های اطراف خود دچار هیجان می‌شوند. یکی از صورت‌های بروز این هیجان‌ها تعجب است. انسان متعجب، واکنش­هایی از خود نشان می­دهد که ریشه­های فیزیولوژیکی و فرهنگی دارند. به نظر می­رسد که یکی از راه­های نشان­دادن فرد متعجب، در فرهنگ ایران، واکنش "گرفتن انگشت به دهان یا دندان" بوده که تابع مسائل فرهنگی است. در این مقاله می‌کوشیم با استفاده از روش توصیفی-تاریخی، پیشینه‌ی این عکس­العمل، تغییرات احتمالی آن در بستر زمان و چرایی استفاده از آن را در نگارگری ایرانی دریابیم. برای دستیابی به این هدف، موقعیت‌های تعجب در شعر فارسی را در گستره­ای نزدیک به هزار سال، از زمان رودکی تاکنون، مورد مطالعه‌ی کتابخانه‌ای و اسنادی قراردادیم. هم‌چنین نمونه­های تصویری آن، در نگارگری ایرانی را در تاریخی نزدیک به هفتصد سال بررسی کردیم. نتایج پژوهش حاکی از این است که این واکنش برای تعجب، در تاریخ فرهنگی ایران، نزدیک به هزار سال بدون تغییر در شکل و معنی، در تمامی سده­ها، حضوری چشم‌گیر داشته و راهی مناسب، برای نشان دادن فرد متعجب، توسط هنرمندی است که بنا به ضوابط و شیوه‌ی نگارگری، نبایست هیجانات چهره را بازنمایاند. <strong>اهداف پژوهش</strong>

بررسی پیشینه‌ی اصطلاح « انگشت به دندان/دهان گرفتن» و تغییرات احتمالی آن در شعر و نگارگری ایران. فهم دلیل استفاده از این اصطلاح ادبی در نگارگری ایران.

<strong>سوالات پژوهش</strong>

پیشینه‌ی اصطلاح « انگشت به دندان/دهان گرفتن» و تغییرات احتمالی در شعر و نگارگری ایران چیست؟ چرا این اصطلاح ادبی در نگارگری ایران به ­وفور قابل مشاهده است؟