جایگاه و بررسی متون مذهبی و ادبیات عرفانی جامی در نگاره یوسف و زلیخا

Abstract

در بین قصص قرآنی، داستان حضرت یوسف (ع) و زلیخا از رهگذر قرآنی و بویژه تفاسیر قرآنی، در نظم و نثر فارسی و عربی، مورد توجه شاعران و نویسندگان قرار گرفته است. در این قصه که به موارد بیشماری از رفتارهای اجتماعی اشاره شده، همواره یکی از رایج ترین داستان‌ها بوده و در فرهنگ اسلامی یکی از محوری‌‌ترین حکایات به شمار می‌آید. بخش‌های مختلف این داستان نیز بارها توسط نگارگران در مکاتب گوناگون نگارگری به تصویر در آمده است که ماجرای یوسف و زلیخا که حاوی نکات حکمت آمیز و اخلاقی و اجتماعی است، بیشتر از سایر بخش‌های دیگر داستان در آثار نگارگران دیده می‌شود و در میان آنها نگاره «گریز حضرت یوسف (ع) از زلیخا» اثر بهزاد، به عنوان یک اثر شاخص و برجسته در تاریخ نگارگری بشمار می‌رود. در این مقاله وجوه عرفانی این واقعه، از منظر قرآن و متون مذهبی از جمله تفاسیر دینی و عرفانی و همچنین ادبیات عرفانی جامی، شاعر و عارف نامی سده پانزدهم/ نهم با تأکید بر زیبایی شناسی این نگاره و تطبیق آن با تفاسیر دینی و تأثیرگذاری ادبیات عرفانی بر آن مورد تحلیل قرار گرفته است. در ادامه به بررسی چند اثر دیگر با این موضوع، به اجمال پرداخته شده است. نتیجه ای که از این مقاله مستفاد می‌گردد، این است که تصویرگر این نگاره، متأثر از اندیشه‌های یک مشرب عرفانی بوده و این نگاره را بر اساس همین اندیشه‌ها و نیز تفاسیر عرفانی سوره مذکور تصویرگری کرده است. شیوه تحقیق در این مقاله بصورت تاریخی و تحلیلی- توصیفی و به روش اسنادی- کتابخانه ای انجام شده است.