تعیین مهم‌ترین معیارها و شاخص‌های موثر بر تخریب سرزمین و بیابان‌زایی

Abstract

امروزه پدیدۀ تخریب سرزمین و بیابان­زایی از معضلات پیچیده و مهمی است که به بحرانی در سراسر جهان تبدیل شده است و استفاده از سیستم­های ارزیابی برای بررسی روند تخریب و اتخاذ راهکار مناسب جهت مقابله با این پدیده، امری ضروری و حائز اهمیت است. اولین گام در مطالعه و بررسی تخریب سرزمین و بیابان­زایی تعیین معیارها و شاخص­های تأثیرگذار بر این فرآیندها می­باشد. به همین منظور در این مطالعه به بررسی اولویت و اهمیت تعداد قابل توجهی از معیارها و شاخص­های تأثیرگذار بر تخریب سرزمین و بیابان­زایی پرداخته شد. در این پژوهش ابتدا بر اساس منابع و پرسشنامه و نظر متخصصان تعداد 8 معیار و 49 شاخص را انتخاب و بر اساس 8 ملاک ارزیابی خصوصیات شاخص­ها از طریق پرسشنامه و نظرخواهی از متخصصان مورد ارزیابی قرار گرفت. با کمک روش آنتروپی شانون، معیارهای مناسب برای ارزشیابی شاخص­ها، وزن­دهی شد و سپس با بکارگیری روش تصمیم­گیری چند شاخصۀ رتبه‌ای TOPSIS مؤثرترین شاخص­های تأثیرگذار بر تخریب سرزمین و بیابان­زایی برای مدیریت و مقابله با آن­ها تعیین شدند. نتایج پژوهش نشان می­دهد که از میان ملاک­های ارزیابی و خصوصیاتی که برای یک معیار یا شاخص باید در نظر گرفته شود، مقیاس، دارای بالاترین وزن و اهمیت و حساس بودن به تغییرات، کم­ترین وزن و اهمیت را دارد. نتایج حاصل از اولویت­بندی و رتبه­بندی معیارها و شاخص­ها با مدل TOPSIS نشان دهندۀ این بود که شدت بهره­برداری از منابع آب در معیار آب با ضریب نزدیکی 790/0 بیشرین تأثیر و استفادۀ بهینه از امکانات و نیروهای موجود در معیار مدیریتی با ضریب نزدیکی 112/0 کمترین تأثیر را در تخریب سرزمین و بیابان­زایی دارند.