ارزیابی فنی و اقتصادی بندهای سنگی ملاتی و توری‌سنگی (مطالعه موردی: چند حوزه آبخیز استان چهارمحال و بختیاری)

Abstract

بندهای اصلاحی پرهزینه‌ترین عملیات آبخیزداری است. این پژوهش با هدف ارزیابی کارآیی انفرادی بندهای اصلاحی در حوزه‌های مختلف استان چهارمحال و بختیاری انجام شده است. یازده معیار مؤثر در کارآیی فردی بندها شامل؛ مکان‌یابی بند، پایداری بند، تثبیت طولی آبراهه، ضریب ذخیره رسوبات، عمود بودن تاج بند بر محور آبراهه، ابعاد سرریز، استحکام بند، آنکراژ، رعایت پروفیل عرضی آبراهه، تطابق مرکز سرریز با محور آبراهه و طول کفبند، انتخاب شد. اهمیت هر کدام از معیارها در کارایی بند با روش تحلیل سلسله مراتبی محاسبه شد. 41 بند سنگی ملاتی و توریسنگی که در سال‌های گذشته در قسمت‌های مختلف استان چهارمحال و بختیاری با ابعاد گوناگون ساخته شده بود انتخاب شدند و هر کدام از این معیارها برای آن‌ها امتیازدهی شد. سپس با ضرب کردن وزن هر معیار در امتیازی که هر بند از آن معیار به دست آورد، فاصله کارآیی هر بند از کارایی مورد انتظار، محاسبه شد. نتایج نشان داد از بین معیارها، معیار عمود بودن تاج بند بر محور آبراهه و تطابق مرکز سرریز با محور آبراهه به‌طور متوسط بیشترین و معیارهای تثبیت طولی آبراهه و انتخاب مناسب ابعاد سرریز کمترین امتیاز را به دست آوردند. همچنین معیار مکان‏یابی بند با وزن 214/0 بیشترین وزن و معیار طول کف‏بند با وزن 035/0 کمترین وزن را به خود اختصاص دادند. ارزیابی اقتصادی بند‌ها با مقایسه نمره نهایی کارایی آن‌ها با حجم مصالح مصرف شده، انجام گرفت. درنهایت نتایج نشان داد بندهای کوچک با رعایت اصول اولیه طراحی، کارآیی و صرفه اقتصادی بیشتری از بندهای بزرگ داشته‎اند.