عناصر بصری رویدادهای زندگی پیامبر اسلام (ص) در نگاره‌های جامع التواریخ

Abstract

مصورسازی صحنه‌های تاریخی - مذهبی در تصویرآرایی نسخه‌های اسلامی - ایرانی از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. در دوره ایلخانان به علت گرایش بعضی از سلاطین مغولی به دین مسیح و حضور تفکرات مسیحی در پاره‌ای از نگاره‌های این عصر، نفوذ نقاشی بیزانسی مشاهده می‌گردد. اما آنچه در مورد نقاشی ایلخانی شاخص‌تر است، اتکاء نقاشی مغول بر هنر و نقاشی چین به ویژه هنر دوره «یوآن و سونگ» می‌باشد. می‌توان گفت نقاشی دوره ایلخانی، جُنگی است از عناصر هنری مختلف تمدن‌های چین، ایران، بیزانس و عربی. از سوی دیگر در دوره ایلخانان که اسلام را به عنوان دین رسمی خود پذیرفتند، پرداختن به صحنه‌های تاریخی اسلام نیز در کتب مصور رایج شد. از جمله در قسمتی از مجموعه دوم نسخه جامع‌التواریخ، به شرح احوال حضرت محمد (ص) پرداخته شده است. درتصویرسازی این نسخه کمابیش می‌توان تأثیر عناصر بیگانه بیزانس و چین را مشاهده کرد، اما در نگاره‌های مذهبی آن، با وجود تمامی عناصر بیگانه، تلاش هنرمندان در جهت انتقال مضمون اثر می‌باشد که برای رساندن این پیام به واقع‌گرایی روی آورده‌اند. در این راستا نیز حتی چهره با وقار پیامبر(ص) را به نمایش درآوردند که قبلاً مرسوم نبوده است. در این نوشتار سعی گردیده با تکیه بر مطالعات کتابخانه‌ای، 12 نگاره که صحنه‌هایی از وقایع زندگی پیامبر اسلام (ص) را به تصویر کشیده‌اند، در بین نگاره‌های مذهبی نسخه جامع‌التواریخ که در کتابخانه دانشگاه ادینبرگ و مجموعه ناصر خلیلی نگهداری می‌شوند، مورد بررسی قرار گیرد. علت این انتخاب شناسایی عناصر بصری بیگانه تأثیرگذار، بر نگاره‌های مذهبی دوره ایلخانی می‌باشد.