بررسی رتوریک و زیباشناسی آوایی در غزلی از مولانا و انعکاس آن در قالی صفوی

Abstract

رتوریک را مترجمان اغلب به بلاغت، معانی و بیان، خطابه و سخنوری ترجمه کرده‌اند. یونانیان فن خطابه را «رتوریکا» و خطیب را «Rhetor»، می‌نامیدند. همان‌گونه که زیباییِ حاصل از یک معماری، مجموعۀ زیبایی بخش‌های گوناگون آن است، زیبایی و رتوریک شعر هم حاصل زیبایی واحدهای ساختاری آن از جمله توجه به ساختار آوایی و استفاده از فنون و روش‌هایی است که تأثیرات زیبایی‌شناختی آوای کلام را برجسته‌تر و بیشتر می‌سازد. در غزلیّات مولانا چنان آفرینش‌های شاعرانه و پردازش‌های هنرمندانه و ظرایف گوناگون هنری دیده می‌شود که چیرگی مولانا را هم در بیان مفاهیم و هم در به کارگیری زبان به‌خوبی نشان می‌دهد؛ تسلط مولانا بر زبان سهم به‌سزایی در هنرمندی و خلاقیت ادبی او دارد. مولانا به‌عنوان یکی از برجسته‌ترین شاعران و عارفان ایرانی از عوامل و عناصر آوایی زبان در جهت موسیقایی ساختن کلام خود و در نتیجه تأثیر بیشتر آن بر مخاطب، بسیار هنرمندانه بهره برده است، وی با شناخت ظرفیت‌های زبانی به‌ویژه در حوزۀ آواشناسی ضمن خلق تصاویر و تناسب موسیقیایی به انتقال مفاهیم به‌خوبی توجه کرده است. تا جایی که می­توان مشخصۀ بارز شعر او را، گزینش و انتخاب عناصر صوری مناسب در جهت القای معنای شعری، دانست؛ به‌گونه‌ای که غزل او نه تنها ابزاری مناسب و کارآمد برای انتقال مفاهیم والا در اندیشۀ عرفانی اوست، بلکه محملی زیبا و موسیقیایی برای تحت‌تأثیر قرار دادن احساسات و عواطف زیبایی‌پسند مخاطب است. نتایج این پژوهش که به شیوۀ کتابخانه‌ای و براساس روش توصیفی- تحلیلی صورت پذیرفته است، حاکی از آن است که مولانا خوشه‌های آوایی را در تمام سطوح واجی، واژگانی و نحوی به‌صورت مناسب و به‌جا به کار گرفته است.