برآورد تلفات حاصلخیزی خاک با استفاده از رسوبات نهشته‌شده در سدهای اصلاحی (مطالعۀ موردی: سراب حوزۀ آبخیز صفارود شهرستان رامسر)

Abstract

فرسایش خاک و تلفات عناصر غذایی و مواد آلی متعاقب آن اثرات مستقیم و غیر مستقیمی از کاهش تولید و سودبخشی تا آلودگی­های فیزیکی و شیمیایی منابع آب دارد. یکی از مهم­ترین پیامدهای فرسایش هم برای محیط منشأ آن و هم برای چرخه­های اقتصادی کاهش حاصلخیزی خاک است. تلفات حاصلخیزی خاک معمولاً با تجزیه و تحلیل رسوبات منتقل شده در رواناب ناشی از باران طبیعی یا شبیه­سازی شده در پلات­های آزمایشی مطالعه می­شود اما در این تحقیق تلفات حاصلخیزی خاک با تجزیه و تحلیل رسوبات نهشته شده پشت سدهای اصلاحی که با هدف کنترل فرسایش و تثبیت پروفیل طولی در آبراهه­های حوزۀ آبخیز صفارود شهرستان رامسر طی سال­های 1373 الی 1388 احداث گردیده­اند، بررسی شد. بدین منظور تلفات خاک با تعیین چندین ویژگی فیزیکو- شیمیایی رسوبات نهشته شده در پشت سدهای اصلاحی منتخب و مقایسۀ آنها با همان ویژگی­های خاک منشأ بررسی شد. در بخش تجزیه و تحلیل ویژگی­های فیزیکو- شیمیایی خاک، نتایج نشان داد که اغلب خاک­های مورد مطالعه دارای بافت شنی، غیر شور، خنثی، آهکی و غیرسدیمی هستند. بر اساس تقسیم­بندی مقدار ماده آلی، تقریباً 60 درصد از خاک­های مورد مطالعه دارای ساختمان ضعیف و پایداری ساختمانی کمی هستند و غالباً در کلاس متوسط فرسایش­پذیری خاک قرار دارند. در بخش تلفات حاصلحیزی خاک، نتایج نشان داد که فرسایش نه فقط منجر به از دست رفتن اجزاء معدنی جامد خاک می­شود بلکه همچنین منجر به تلفات مواد آلی و مواد مغذی شیمیایی خاک می­شود. تغییر در خصوصیات خاک در نتیجۀ فرسایش خاک اساساً به دلیل کاهش عمق مؤثر بر سطح حاصلخیزی تأثیر می­گذارد. یک کاهش معنی­داری در مقدار کرین و نیتروژن و همۀ عناصر ماکرو و ریزمغذی­ها ایجاد می­شود. تلفات کربن، ازت، فسفر، پتاسیم، سدیم و مجموع کلسیم و منیزیم در منطقۀ مورد مطالعه به ترتیب به میزان 26/6588، 78/1921، 71/19، 53/6، 89/19 و 13/503 گرم در هکتار در سال است که این میزان تلفات تهدیدی جدی برای فرایندها و فعالیت­های مرتبط با حاصلخیزی خاک از جمله توسعۀ پوشش گیاهی در منطقه است.