ارزیابی اهمیت نسبی انواع فرسایش در تولید رسوب (بررسی موردی: حوضه قره آغاج، ماکو)

Abstract

با تعیین سهم و اهمیت نسبی انواع فرسایش در تولید رسوب، مناطق بحرانی و حساس به فرسایش در درون حوضه مشخص شده و برنامه‌های حفاظت خاک و کنترل رسوب در مناطق یاد شده متمرکز خواهد شد. به دلیل وجود دشواری‌های زیاد در کاربرد روش‌های سنتی (مانند میخ‌ها و کرت‌های فرسایشی)، روش منشاءیابی به عنوان روشی جایگزین و مناسب برای تعیین سهم منابع رسوب در تولید رسوب مورد توجه محققان مختلف قرار گرفته است. در این روش ویژگی‌های فیزیکی، ژئوشیمیایی و آلی رسوب و منابع رسوب برای تعیین منابع اصلی رسوب و اهمیت نسبی آنها مورد مقایسه قرار می‌گیرند. در روش یاد شده با بهره‌گیری از ترکیبی مناسب از ویژگی‌های جدا کننده منابع رسوب، سهم منابع رسوب در تولید رسوب تعیین می‌شود. در این تحقیق، سعی شده است با بهره‌گیری از ترکیبی مناسب از عناصر ژئوشیمیایی، رادیو اکتیو، کربن آلی، نیتروژن و فسفر در حوضه قره آغاج واقع در شهرستان ماکو در استان آذربایجان غربی، سهم گروه فرسایش‌های سطحی و شیاری و گروه فرسایش‌های خندقی، آبراهه‌ای و رودخانه‌ای در تولید رسوب تعیین شود. پس از برداشت 45 نمونه معرف از خاک‌های سطحی و زیر سطحی و 5 نمونه رسوب از انتهای حوضه نسبت به‌اندازه‌گیری ردیاب‌های یاد شده اقدام شد. با بهره‌گیری از روش تجزیه تابع تشخیص، 3 ردیاب سزیم 137 Cs) 137)، کربن آلی (OC) و نیوبیم (Nb) به عنوان ترکیب مناسب گزینش شدند. در پایان با بهره‌گیری از ترکیب یاد شده و مدل‌های چند متغیره ترکیبی سهم گروه فرسایش‌های سطحی و شیاری و گروه فرسایش‌های خندقی، آبراهه‌ای و رودخانه‌ای در تولید رسوب به ترتیب برابر با 6/34 و 4/65 درصد بدست آمد. میانگین خطای نسبی نزدیک به 12 درصد و میانگین ضریب کارایی مدل حدود 99/0 است و در ضمن نتایج با دیده‌های صحرایی همخوانی دارد.