کارخانه‌های صنعتی تهران و اثرات کالبدی آنها بر گسترش شهری «نمونه موردی: پالایشگاه تهران و منطقه مسکونی باقرشهر»

Abstract

توسعه صنایع خصوصا پس از انقلاب صنعتی، موجب پدید آمدن ساختمان‌های صنعتی (کارخانه‌های صنعتی) متعددی در حاشیه شهرها شده است. کارخانه‌های صنعتی که عمدتا به منظور تأمین نیازهای نسل بشر ساخته می‌شود، عوارضی را نیز به همراه دارد و برخلاف این‌که ضرورتا در خارج از شهرها ساخته می‌شود، با این حال گسترش شهری را به شدت تحت تأثیر قرار می‌دهد. این مقاله به بررسی اثرات کالبدی ساختمان‌های صنعتی بر گسترش شهری در ایران می‌پردازد. به‌دلیل ماهیت موضوع، تحقیق حاضر یک پژوهش میان‌رشته‌ای است و جهت رسیدن به هدف از راهبردهای ترکیبی استفاده شده است. ابتدا با روشی کتابخانه‌ای، تاریخچه مختصری از تحولات شهری در ارتباط با توسعه صنایع و پدیدار شدن ساختمان‌های صنعتی ارائه می‌شود. سپس از طریق مطالعه اسناد و نقشه‌ها و با روشی مقایسه‌ای، گسترش شهری تهران با توجه به موقعیت ساختمان‌های صنعتی اطراف آن بررسی می‌گردد. در ادامه از طریق انتخاب یک نمونه موردی (پالایشگاه تهران و منطقه مسکونی باقرشهر) و انجام مطالعات میدانی به روش پرسش‌نامه، مصاحبه و مشاهده در آن، میزان تأثیرگذاری ساختمان‌های صنعتی در توسعه شهری منطقه مورد نظر سنجش می‌گیرد. سرانجام با روشی تحلیلی این نتیجه به‌دست می‌آید که ساختمان‌های صنعتی و کارخانه‌ها که عمدتا در خارج از شهرها ساخته می‌شوند، شاخصه‌های جدید شهری به حساب آمده و اثرات اجتناب‌ناپذیری بر توسعه شهری و زندگی مردم می‌گذارند. درخاتمه نیز، پیشنهادهایی برای معماران و شهرسازان در جهت کاهش اثرات مخرب احداث ساختمان‌های صنعتی بر توسعه شهری ارائه خواهد شد.