بررسی نقوش سپرهای جنگی در نگاره‌های شاهنامه بایسنقری و طهماسبی

Abstract

شاهنامه­های بایسنقری و طهماسبی، از شاهکارهای هنری و فرهنگی ایران محسوب می­شوند. شاهنامۀ بایسنقری در دوره تیموری و در مکتب هرات نگارگری شده و شاهنامۀ طهماسبی در دوره صفوی و در مکتب تبریز کتابت شده است. صحنه­های نقاشی شده در این دو نسخه ارزشمند، دارای سپرهای جنگی است که نقوش بسیار زیبا و غنی بر آن قابل مشاهده است. این پژوهش در پی آن است که با بررسی نقوش سپرهای جنگی در دو شاهنامه، انواع نقوش را دسته بندی و از نظر نوع طراحی و رنگ مورد بررسی و تجزیه و تحلیل کمی و کیفی قرار دهد؛ تا دریابد نقوش غالب دو شاهنامه چیست؟ و نقوش سپرهای شاهنامه طهماسبی متأثر از شاهنامۀ بایسنقری بوده است؟ برای نیل به این هدف با گردآوری اطلاعات کتابخانه­ای و اسنادی و به روش تحلیلی-توصیفی، نگاره­های سپردار هر دو شاهنامه استخراج و نقوش آن بیرون آورده و شرح داده شد و مورد مطالعه تطبیقی قرار گرفت. نقوش شاهنامه بایسنقری را انواع نقوش هندسی، لوتوس، شمسه، اسلیمی، گل­های پنج و شش پر درشت تشکیل می­دهند. کاربرد نقوش هندسی در شاهنامه طهماسبی کم­تر شده و به جای آن انواع نقوش اسلیمی ماری، اسلیمی و ختایی و اسلیمی در هم، به کار گرفته شده است که ظریف­تر و پر جلاتر کار شده­اند. زمینه اکثر سپرهای شاهنامه بایسنقری به رنگ اکر، مشکی و سورمه­ای است و نقوش روی آن طلایی، سبز، آتشی، آبی و اکر است در حالی که تقریبا تمام نقوش شاهنامه طهماسبی با رنگ طلایی ترسیم شده و زمینه نقوش غالبا از رنگ­های متنوع آبی، سبز، قرمز، سورمه­ای، نارنجی و سیاه تشکیل شده ­است. سنت ترسیم سپرهای جنگی منقوش، برای شاهنامه طهماسبی، در ادامه شاهنامه بایسنقری است اما نقوش همانندسازی نشده­اند.