خوانش بینامتنی و تقابل‌های دوتایی درنقاشی دیواری قصر سردار ماکویی (سفره ایرانی و فرنگی)

Abstract

روابط منظم سیاسی ایران و کشورهای اروپایی که در دوران سلطنت فتحعلی­شاه شروع شد، همواره با چالش­های بزرگی مواجه بوده است. در رابطه با هنر نیز به سبب عواملی چون رفت و آمد نقاشان خارجی به دربار و ورود فرهنگ اروپایی به جامعه، اعزام برخی از نقاشان ایرانی به «فرنگ»، و آشنایی ایرانیان با پدیده نوظهور عکاسی، سبک جدیدی از هنر به وجود آمد که دارای ویژگی­های بارز نه تنها از نظر بیان بصری بلکه به لحاظ محتوایی بود. هنر قاجار از نظر اسلوب و مضمون از نقاشی اروپایی متأثر گشت و صحنه­هایی از نحوه زندگی اروپایی وارد نقاشی ایرانی شدند. نقاشی روی سقف قصر سردار ماکوئی نمونه­ای از اسلوب دیوارنگاری با مضمون مردم­نگاری است که نظام تصویری آن به طور مشخص بر محوریت تقابل « شرق» و« غرب» استوار است. این پژوهش خوانشی با روش توصیفی- تطبیقی با رویکردی بینامتنی است که در آن رمزگان فرهنگی و تصویری به مثابه دو پایۀ اصلی به گفتگو می­نشینند. اصلی­ترین تقابل­های دوتایی مورد بررسی قرار می گیرند؛ دلالت­های اولیه، دلالت­های ضمنی گوناگونی را به وجود می­آورند و از طریق نشانه­های تصویری به معناسازی می­پردازد. برای خوانش این نقاشی، از متون نوشتاری و تصویری دوره قاجار مانند سفرنامه­ها استفاده شده است. در نتیجه اصلی این پژوهش، نقاشی روی سقف سردار ماکویی بازتابی معنادار از چالش اصلی دوران قاجار یعنی تقابل بین « شرق» و« غرب» ارزیابی می­گردد.