تحلیل نشانه‌شناسی صورت و معنا در مسجد وکیل شیراز

Abstract

نمادگرایی یکی از اصول قدیمی فکر بشر است که از آغازین دوره‌های حیات وی در آثار هنری نمودی خاص داشته و بر اساس دیدگاه‌های اسلامی، نماد یا رمز، جنبه‌ظاهری و دنیوی ماهیتی معنوی محسوب می‌شود. هنرمند دینی در بیان مفاهیم و دادن صورت مادی به آن‌ها، ناگزیر به استفاده از زبان تمثیل است. ازجمله جایگاه‌های ظهور نمادها در هنر ایران، معماری است. با توجه به قابلیت‌ها و ظرفیت‌های معناکاوانه معماری مسجد، با استفاده از روش نشانه‌شناسی به تحلیل مفاهیم نمادین و معانی روحانی این آثار هنری خواهیم پرداخت. عناصری که به‌عنوان نماد و نشانه در نظر گرفته می‌شوند علت کارکردی داشته‌اند و به‌مرورزمان تبدیل به نماد گشته‌اند.<br /> روش تحقیق توصیفی – تاریخی بوده، با رویکرد نشانه‌شناسی مبتنی بر نظریه «چارلز ساندرز پیرس» به بررسی الگوی وی در دلالت‌های ثانویه نقوش تزیینی و معماری مسجد وکیل شیراز، به‌عنوان بخشی از یک مطالعه نشانه شناختی پرداخته و سعی بر آن است که عناصر تزئینی و اجزاء کالبدی مسجد و تأثیری که در انتقال معانی و مفهومشان دارند، موردبررسی قرار گیرد. در ابتدا با تصویربرداری و مشاهده روشمند به میزان و نوع نشانه‌های به‌کاربرده شده و در بخش بعد به آنالیز و بررسی تک‌تک تصاویر و نمادهای آن‌ها در معماری مسجد وکیل می‌پردازیم.<br /> این پژوهش نشان می‌دهد که در هنر دوران اسلامی نشانه‌های شمایلی کمتر به‌کاررفته و در مواردی هم که این نشانه‌ها حضور دارد، هنرمند آن را از دلالت تشابه آزاد می‌کند و گستردگی معنایی به آن می‌بخشد. همچنین توجه به رابطه‌ای که هنرمند میان دال و مدلول برقرار می‌کند، می‌تواند دیدگاه‌های هنری وی را آشکار سازد. می‌توان گفت نقوش و نشانه‌های مسجد وکیل شیراز، در ابتدا تااندازه‌ای شمایلی و تااندازه‌ای نمایه‌ای بودند. در طی زمان نشانه‌ها به سمت نمادین و قراردادی شدن توسعه یافتند یا به‌عبارت‌دیگر در مقایسه با نشانه‌های حقیقی یا نماد، نمایه تااندازه‌ای رو به انحطاط رفت و شمایل حتی به نسبتی بیشتر رو به انحطاط رفت.