بازتاب مکاتب کهن دینی و فرهنگی ایرانی در گرایشهای تفسیری حکیم ترمذی

Abstract

چکیده<br /> گرچه تا کنون روش‌های مختلف حکیم ترمذی در تفسیر <strong><em>قرآن</em></strong> کریم و فهم‌های نوآورانۀ او کاویده شده، هنوز تا شناخت رویکرد او به <strong><em>قرآن</em></strong> کریم و خاستگاه آن رویکرد راه است؛ آگاهی از این که فهم‌های نوآورانۀ وی از آیاتو روش‌های متفاوتی که در تفسیر به کار می‌گیرد، ریشه در کدام گرایش‌های فکری او دارد؟ به‌طبع برخی گرایش‌های فکری او ـ مثل تمایلش به نوعی رویکرد عرفانی، نوعی تصوف یا به عبارت بهتر، سلوکی اخلاقی و عملی ـ را بر پایۀ مطالعات کنونی می‌توان بازشناخت. بااین‌حال، به نظر می‌رسد که در مرور دقیق‌تر آثار وی رگه‌هایی از گرایش‌های او به دیگر جریان‌های فکری نیز دیده می‌شود. هدف این مطالعه، بازشناسی همین گرایش‌های کم‌تَرکاویدۀ او ست. ربط و نسبت آرای وی با اندیشه‌های رایج در عصرش بازشناخته شود؛ این که آیا مثلاً، وی چه رویکردی به اندیشه‌های کلامی حنفیان اهل سنت و جماعت ماوراءالنهر داشته، یا چه آموزه‌هایی از مکاتب بومی و باستانی ایران وام ستانده، یا چه اندازه از اندیشه‌های شیعیان ـ که در عصر وی حضوری گسترده در ماوراءالنهر داشتند ـ متأثر شده است. افزون بر این، گرایش وی به اندیشه‌های فقیهان اهل اختیار ـــ مکتب فقهی عالمانی همچون طبری، ابن منذر و جز آن‌ها که در اواخر سدۀ سوم گسترش یافت ـــ نیز جای پرسشگری و تأمل دارد. سرآخر، خواهیم کوشید دریابیم چه رویکردهای شاخصی در آثار وی هست که با گرایش وی به هیچ یک از مکاتب شناختۀ عصرش هماهنگی ندارند.<br />