کارکرد اجتماعی حرفۀ قَصَص در سده‌های نخستین اسلامی: کوششی برای تحلیل زبانشناسانۀ تاریخ یک انگاره

Abstract

در کتب رجال و تراجم سده‌های متقدم و میانۀ هجری، در کنار یادکرد از اصناف مختلف علما همچون فقها، محدثان و متکلمان، از گروهی به نام «قُصّاص/ قَصّاصین» سخن به میان آمده است. این گروه نفوذ گسترده‌ای در میان عموم مردم داشتند و بر دانشهای مختلفی چون حدیث، و تفسیر، و هم بر اندیشه‌های اخلاقی عموم و جریان وعظ اثرگذار بودند. انتقادهای شدید از قُصّاص و گاه مخالفت کلی با وجود آنان، باعث شد این گروه و به تَبَعِ آن، این مفهوم به‌زودی فراموش گردد؛ چنان که برخی از مؤلفان و ناسخان متأخرتر، این عنوان را با تصحیف نقل کرده، یا در فهم معنای آن به خطا رفته‌اند. نخستین گام برای شناخت این گروه، واکاوی چرایی ناموَریِ آنان به قُصّاص است. بنابراین، در این مطالعه با کاربست روش ریشه‌شناسی تاریخی (تبارشناسی) و گونه‌شناسی واژگان، کارکرد اجتماعی این گروه مطالعه، و پیشنهاد جدیدی در بارۀ کیفیت ساخت واژه قُصّاص ارائه گردیده است. افزون بر این، با مرور گزارشهای تاریخی در بارۀ قصاص، تحول معنایی این واژه در دوره‌های مختلف بازشناسی شده است.