تحلیل گیاه‌مردمان نخستین (جم، کیومرث و فریدون) در اساطیر هندوایرانی با محوریت زندگانی کیومرث

Abstract

مرور اساطیر هندوایرانی گویای آن است که این مردمان به‌طور اعم و ایرانیان به‌طور اخص، از عصر پیشامهاجرت، پیوندی نزدیک با گیاه داشتند. یک سبب مهم کوچ بزرگ آریاییان، پیوندشان با گیاه و موانع رشد وسیع گیاه در سرما و تاریکی مساکن اولیه‌شان بوده‌است. یکی از جالب‌ترین نمودهای پیوند دیرین هندوایرانیان با گیاه، حضور وسیع گیاه‌مردمان نخستین در اساطیر این قوم است. مقولۀ «گیاه‌مردم» که نظریۀ پیشنهادی این مقاله است، ترسیم‌کنندۀ یکی‌انگاری انسان نخستین و گیاه در نگاه هندوایرانیان باستان است. این مقوله از یک سو گویای پیوند عمیق و وسیع این مردم با پدیدۀ گیاه و کشاورزی است و از سوی دیگر، گویای پیوند ناگسستنی بسیاری از طلوع‌ها و غروب‌های پادشاهی با آیین‌های باروری زمین است. در این مقاله با بررسی نمونه‌های انسان نخستین در اساطیر هندوایرانی ازقبیل فریدون و جم و به‌ویژه کیومرث به روش تحلیلی، به جستجوی گیاه‌مردمان نخستین در اساطیر هندوایرانی و تدوین و پیشنهاد چرخه‌ای تازه برای تحلیل روایت‌های اساطیری بپردازیم، به‌نام «چرخۀ زندگانی گیاه‌مردمان». از دیگر یافته‌ها و نتایج مقالۀ حاضر آن است که ترجمۀ گیّه‌مرتن (کیومرث) به «زندۀ میرا» که ترجمۀ رایج و پذیرفته‌شدۀ این نام است، ترجمه‌ای دقیق نیست و این نام می‌تواند معادل «گیاه‌مردم» (مردِ گیاهی) باشد.