تخصص‌‌گرایی، پیچیدگی‌‌های اقتصادی و مبادلات تجاری شمال‌‌شرق ایران برمبنای داده‌‌های قاراچشمه نیشابور

Abstract

با وجود کاوش‌‌ها و بررسی‌‌های باستان‌‌شناختی پراکنده در منطقۀ شمال‌‌شرق ایران، تاکنون در این منطقه مطالعۀ تخصص‌‌گرایی فن و میزان و مقیاس پیچیدگی‌‌های اقتصادی صورت‌‌نپذیرفته‌‌است. شمال‌‌شرق ایران به‌‌دلیل منابع معدنی فراوان و قرار‌‌گرفتن در مسیر ارتباطی بزرگ خراسان، همواره در طول تاریخ دارای اهمیت مکانی و اقتصادی ویژه‌‌ای بوده‌‌است. با آگاهی از این اهمیت در این مقاله تلاش شده‌‌است که فرایند تخصصی‌‌شدن محصولات و پیچیدگی‌‌های اقتصادی و مبادلات تجاری موجود در این منطقه بر‌‌اساس یافته‌‌های به‌‌دست‌‌آمده از محوطۀ باستانی قاراچشمه نیشابور مورد بررسی قرار گیرد. هدف این پژوهش، مشخص‌‌کردن روند ظهور جوامع با ساختار پیچیدۀ اقتصادی، شروع تخصص‌‌گرایی و شناسایی ارتباطات و تعاملات فرهنگی درون‌‌منطقه‌‌ای و برون‌‌منطقه‌‌ای این حوزۀ جغرافیایی در خلال پیچیده‌‌شدن جوامع است. در این پژوهش تحلیل برپایۀ یافته‌‌های میدانی و مطالعۀ تطبیقی داده‌‌های حاصل از کاوش بوده‌‌است و نتایج این پژوهش حکایت از آن دارد که محوطۀ باستانی قاراچشمه در طول هزارۀ سوم پیش‌‌از‌‌میلاد دارای تخصص‌‌پذیری بوده و کالاهای انبوهی تولید می‌‌کرده که از‌‌طریق راه‌‌های ارتباطی، فرهنگ‌‌های شمال‌‌شرق ایران را به جنوب ترکمنستان، درّۀ سند در شبه‌‌قارۀ هند و جنوب‌‌شرق ایران متصل می‌‌کرده‌‌است. این ویژگی‌‌ها نشان از توسعه و تحول جوامع پیچیدۀ اقتصادی و سیاسی در شمال‌‌شرق ایران دارد که توسط گروهی از نخبگان اقتصادی و اجتماعی اداره می‌‌شده‌‌است و بر تولید کالا و در مدیریت راه‌‌های ارتباطی نقش بسیاری داشته‌‌است.