نقد تطبیقی- تحلیلی چهار شرح عرفانی دیوان حافظ با تکیه بر غزل آب‌حیات

Abstract

سیر شرح­نویسی بر دیوان­حافظ، از همان سال­های پس از وفات وی آغاز­ شد و شارحان ­با هدف­ گشودن قفل صندوقچة پر رمز و راز دیوان ­خواجةشیراز، کوشیدند تا بهره­مندی همگان را از این ­گنجینة عظیم و بی­بدیل فرهنگی، سهل و میسّر سازند. این تلاش­ها، نه فقط در ایران­ که در خارج از این مرزها، آن هم از لحاظ تعداد به مراتب بیشتر صورت پذیرفت. ختمی لاهوری، خویشگی­قصوری و اکبرآبادی از شبه­قارّة هند و باقریان‌موحّد در داخل کشور، جزو خیل عظیم این­ شارحان ­بوده­اند که­ در این پژوهش، به طور نمونه و با روشی توصیفی، به نقد تطبیقی- تحلیلی شروح آنها بر غزل آب­حیات حافظ پرداخته­­ شد. نتایج حاصل نشان می­دهد که چهارشارح، بدون در نظرگرفتن زیبایی­های ادبی و با دیدگاه ­عرفانی ­محض، این غزل را مورد واکاوی قرار داده­اند. در این میان، جنبة عرفانی شرح ختمی با این که نسبت به سه شرح دیگر از قدمت بیشتری برخوردار است، قویتر بوده و به تعابیر اصطلاحی بزرگان صوفیّه نزدیک­تر است و اکبرآبادی و باقریان‌موحّد، کاری جز بازگویی تعابیر دیگران انجام نداده ­اند.