بررسی مفهوم غرب در گفتمان روشنفکران مشروطه‏خواه در قیاس با گفتمان روشنفکران دهة چهل هجری شمسی

Abstract

ورود مدرنیته به ایران، با استعمار و دخالت‌های گستردۀ غربیان همراه بود. این همراهی در کنار سایر ویژگی‌های جامعۀ ایران، به برخوردها و نگرش‌های متفاوتی نسبت‌به مدرنیته و غرب منجر شد. ازجملۀ این برخوردها و نگرش‌های متفاوت، میان دو گفتمان حاکم بر اندیشۀ روشن‌فکرانِ مشروطه‌خواه ازیک‌طرف و روشن‌فکران دهۀ چهل هجری شمسی، ازطرف‌دیگر، اتفاق افتاد. بر این اساس، در پژوهش حاضر با عنوان «بررسی مفهوم غرب در گفتمان روشن‌فکران مشروطه‌خواه در قیاس با گفتمان روشن‌فکران دهۀ چهل هجری شمسی»، منابع متعددی، خصوصاً منابع ادبی مطالعه شد تا به سؤال اصلی این پژوهش که چگونگی تصویر غرب در دو گفتمان روشن‌فکران مشروطه‌خواه و روشن‌فکران دهۀ چهل شمسی است، پاسخ مناسب داده شود. چارچوب نظری و روش این تحقیق برگرفته از برخی مفروضات نظری‌‌‌روشیِ نظریه‌پردازان تحلیل گفتمان است. یافته‌های پژوهش حاکی از آن است که روشن‌فکران مشروطه‌خواه، غرب را تمدنِ مترقی‌ بهره‌مند از ایده‌های آزادی، برابری، علم، تکنولوژی و... می‌دانستند؛ حال آنکه این تصویر از غرب، در دهۀ چهل، با امپریالیسمی که از راه‌های مختلف به استثمار ایران می‌پردازد و تمدنی که فاصلۀ آن از ارزش‌های معنوی و اخلاقیات بیشتر می‌شد، جایگزین گشت.