بررسی فرایند اصول و مبانی مسئولیت فضایی در حقوق بین‌الملل

Abstract

موضوع مسئولیت برای جبران خسارت در بهره‌برداری‌های فضایی در کنوانسیون مسئولیت 1972 بحث شده است. جامعة بین‌المللی در دهة 1960 و 1970 میلادی متمرکز بر کنترل فعالیت دولت‌ها، مخصوصاً فعالیت ایالات متحده آمریکا و شوروی سابق در اکتشافات و بهره‌برداری‌های فضایی بود. تدوین مقررات بین‌المللی برای فعالیت بخش خصوصی مستقل از دولت در آن دو دهه کمتر مورد توجه دولت‌ها قرار گرفت زیرا بخش خصوصی به‌طور جدی در این حوزه به فعالیت نمی پرداخت. کنوانسیون مسئولیت 1972، تنها به موضوع مسئولیت و جبران خسارت توسط دولت‌ها توجه کرد و بحث مسئولیت و جبران خسارت توسط بخش خصوصی به قانون ملی دولت‌ها احاله شد. با توسعه و تداوم فعالیت‌های فضایی بعد از دهة هشتاد مخصوصاً در دو دهة اخیر ، فعالیت بخش خصوصی در بهره‌برداری‌ها و اکتشافات فضایی در حوزة بین‌الملل گسترش یافت، به‌طوری‌که با فعا‌‌‌ل‌تر شدن بخش خصوصی در فعالیت‌های فضایی، جنبه‌های حقوق بین‌الملل خصوصی مسئولیت و جبران خسارت اشخاص غیر دولتی بیش از پیش مورد توجه فعالان بخش فضایی قرار گرفت. از آنجا که کنوانسیون مسئولیت 1972 که به موضوع جبران خسارت نیز اشاره داشت، پاسخگوی جبران خسارت و مسئولیت بخش خصوص نبود و از طرف دیگر اجرای قانون ملی دولت پرتابگر نسبت به بخش خصوصی که تابعیت دولت‌های دیگر را داشتند باعث شد، طر‌ف‌های درگیر فعالیت‌های فضایی با انعقاد قراردادهای بین‌المللی به تعیین مسئولیت‌ها و جبران خسارت‌های احتمالی بخش خصوصی مبادرت کنند. این قراردادهای بین‌المللی برای تعیین وظایف و حقوق بخش خصوصی و جبران خسارت اشخاص حقیقی و حقوقی منعقد شده‌اند که این کمبود را در حقوق بین‌الملل فضایی بر طرف کنند. لکن این رویه تنها برای طرف‌های قرارداد یک پروژه در یک دورة مشخص الزامی است و هنوز رویة متحدالشکل بین‌المللی در خصوص مسئولیت و جبران خسارت در حقوق فضایی نشده است. نویسنده در این مقاله، درصدد بیان این موضع است که با توجه به تجربة حاصل از قراردادهای بین‌المللی خدمات پرتاب شئ فضایی، نظام حقوق بین‌الملل در شرایط حاضر می‌تواند به‌منظور تقویت یکنواختی مقررات بین‌المللی مسئولیت، در کنار کنوانسیون مسئولیت 1972، کنوانسیون مسئولیت در حوزة حقوق بین‌الملل خصوصی فضایی را تدوین کند.