مطالعات آینده و نقش آن در سیاست‌گذاری علم، فناوری و نوآوری

Abstract

چندین دهه است که در سازمان‌های دولتی و خصوصی، برنامه‌های روشمند مطالعات آینده در مقیاس‌های بخشی، ‏منطقه‌ای و ملی در حوزه‌های مختلف علم، فناوری، نوآوری، فرهنگ، محیط زیست و ... اجرا می‌شود و البته زمینه و چشم‌انداز این برنامه‌ها عمدتاً بر حوزه علم و فناوری تمرکز داشته است. اکنون مطالعات آینده، رویکردی برای سیاست‌گذاری و تصمیم‌گیری دولتی و خصوصی در محیط سیاست علم و فناوری است که پاسخ سؤالات راهبردی مربوط به علم و جامعه را در یک چشم‌انداز بلندمدت ارائه می‌دهد. برای بهبود ارتباط بین تحقیقات حوزه آینده با سیاست‌گذاری، باید به بررسی امکان ایجاد ارتباط بین این تحقیقات و ‏تجزیه و تحلیل سیاست از طریق نوع‌شناسی عدم قطیعت‌ها‏ پرداخت تا بر مبنای آن بتوان مشخص کرد چه زمانی چه نوع مطالعات آینده‌ای باید انجام پذیرند. در این مقاله با معرفی چهار سطح عدم قطعیت (شامل سطح یک: آینده مبتنی بر روند (آینده قطعی‏)، سطح دو: آینده همراه با ریسک ‏(آینده ‏محتمل‏)، سطح سه: تعدادی از آینده‌های باورپذیر‏ و سطح چهار: عدم قطعیت مبین آینده‌های ممکن)، تعاریف آینده‌شناسی، پیش‌بینی، آینده‌نگاری و آینده‌پژوهی به همراه منطق چگونگی تخصیص روش‌ها به هر یک از آنها تشریح شده است. ضمناً با محور قراردادن چرخه سیاست‌گذاری به عنوان چارچوب پایه فرآیند سیاست‌گذاری، کارکردهای آینده‌پژوهی، منطبق با هر مرحله و نیز نمونه روش‌های قابل استفاده در هر مرحله از چرخه سیاست‌گذاری معرفی شده است. این مقاله تلاش می‌کند مطالعات آینده را با توجه به زمینه و بافتار سیاست‌گذاری در حوزه علم، فناوری و نوآوری معرفی نماید.<br />