تحلیل نشانه -معناشناختی سوگنگاره «سوگواری پسر در مرگ پدر»

Abstract

چکیده:<br /> «مقامات‌الطیور» که «منطق‌الطیر» نیز گفته شده، سرودة شیخ فریدالدین محمد عطار، شاعر سده 6 ه.ق/ 12 م و از اهالی نیشابور است که لحنی عرفانی و اندرزگو دارد. بهزاد (نگارگر مکتب هرات) در اواخر قرن 9 ه.ق/ 15 م، برخی از حکایات منطق‌الطیر را تصویرسازی ‌کرد. نگاره «سوگواری پسر در مرگ پدر» یکی از آنها بود که موضوع آن، مرتبط با مراسم تدفین عمومی است و می‌توان به آن سوگ‌نگاره اطلاق کرد. سوگ‌نگاره مورد بررسی، هم از نظر معنایی و هم به لحاظ تجسمی، در تاریخ نگارگری ایران مهمّ است. نوشتار حاضر خوانش این تصویر را براساس نظریه مربع معناشناسی و بر پایه تعمیم تقابل-های دوگانه دنبال می‌کند. در این پژوهش توصیفی- تحلیلی داده‌ها به روش کتابخانه‌ای (کتاب و مقاله) جمع آوری شده‌ و نتایج تحقیق نشان می‌دهد: در سوگ‌نگاره «سوگواری پسر در مرگ پدر»، مرگ مفهومی انتزاعی و نمادین است که وجه عرفانی متن را در برابر وجوه دیگر (مثلاً حماسی) تقویت می‌کند. در این اثر، آنچه اهمیت دارد نه تصویر ملموسات آشکار بلکه تفهیم برخی از تقابل‌های دوگانه نظیر مرگ≠ زندگی، ثابت≠ متغیر، و طبیعت≠ فرهنگ است، در پوشش این مقوله‌ها و اتصال معنا به هر قطب آنها، تصویر توانسته از بازنمایی صرف متن فراتر رود و همبستگی مردم با عقاید عرفانی را برجسته سازد تا به دلالتی فرهنگی- اجتماعی نزدیک شود.