مطالعۀ اثربخشی راهبردهای «فنی-کالبدی» و «اجتماعی-اقتصادی» در بهبود تاب‌آوری شهری در برابر زلزله

Abstract

مطالعة تاب‌آوری شهرها در مقابل زلزله از الزامات برنامه‌ریزی کاهش خسارات جانی و مالی زلزله در شهرهاست. تاب‌آوری تعاریف گوناگونی دارد و مدلی جامع به‌منظور محاسبة کمی آن وجود ندارد. در این پژوهش، به مطالعة اثربخشی راهبردهای بهبود تاب‌آوری شهری مرتبط با بخش‌های فنی-کالبدی و اجتماعی-اقتصادی در برابر زلزله با هدف ایجاد ابزاری برای تصمیم‌گیران و سیاست‌گذاران پرداخته‌ شده است. بدین‌منظور ابتدا با استفاده از مطالعات کتابخانه‌ای و نظر‌خواهی از خبرگان ابعاد و شاخص‌های مؤثر در تاب‌آوری شهرها در مقابل زلزله استخراج شد. سپس با استفاده از نظر خبرگان و روش مقایسة زوجی، وزن هریک از ابعاد و شاخص‌ها معین و شاخص تاب‌آوری معرفی شد. با استفاده از این شاخص و درنظرگرفتن سه سناریوی لرزه‌ای گسل شمال تهران، گسل ری و گسل شناور، اثربخشی راهبردهای فنی-کالبدی و اجتماعی-اقتصادی در بهبود تاب‌آوری برای منطقة 6 شهرداری شهر تهران با یکدیگر مقایسه شد. مقدار شاخص تاب‌آوری در سناریوی گسل شمال تهران 458/0، در سناریوی گسل ری 454/0 و در سناریوی شناور 456/0 است. نسبت هزینه به افزایش شاخص تاب‌آوری در راهبرد‌های اجتماعی اقتصادی کوتاه‌مدت S₁، میان‌مدت S₂ و بلندمدت S₃ به‌ترتیب 17/6، 69/11 و 52/18 است. همچنین در راهبردهای فنی کالبدی کوتاه‌مدت T₁، میان‌مدت T₂ و بلندمدت T₃ به‌ترتیب 90/3، 67/4 و 41/7 است. بهترین راهبرد در افزایش شاخص تاب‌آوری در مقایسه با هزینة راهبرد S₃ و ضعیف‌ترین راهبرد T₁ است. با وجود این از نظر زمان مورد نیاز برای اجرا، راهبردی T₁ بهینه‌ترین راهبرد است. انتخاب راهبرد بهینه برای یک شهر با پارامترها و متغیرهای گوناگونی ارتباط دارد. تنها یک راهکار فنی یا اجتماعی نمی‌تواند ضامن موفقیت طرح‌های بهبود تاب‌آوری شهری باشد. در کوتاه‌مدت راهبرد T₁ و در طولانی‌مدت راهبرد S₂ بهینه‌ترین راهبردها هستند.