تعیین محورهای مناسب برای توسعۀ فیزیکی شهر با تأکید بر عامل‌های ژئومورفولوژیک (مطالعۀ موردی: شهر دزفول)

Abstract

در چند دهة اخیر، به‌دنبال گسترش روزافزون شهرگرایی و شهرنشینی، همچنین تداوم افزایش جمعیت، بسیاری از شهرهای کشور با توسعة کالبدی چشمگیری مواجه شدند که این امر، برنامه‌ریزان و مدیران شهری را با مسئلة تعیین محورها و محدوده‌های مناسب برای توسعة فیزیکی آتی شهرها روبه‌رو کرده است. دزفول از جملۀ این شهرهاست که در فاصلة سال‌های 1335-1390 با نرخ رشد سالیانة جمعیت 88/2 درصد مواجه بوده و جمعیت آن در سال 1390 به 248 هزار و 380 نفر رسیده است. با توجه به پیش‌بینی افزایش جمعیت این شهر در سال‌های آینده، شناسایی اراضی مناسب برای توسعة کالبدی آن ضرورتی اجتناب‌ناپذیر است. از آنجا که در تعیین مکان‌های مطلوب توسعة شهری، مؤلفه‌های ژئومورفولوژیک همواره اهمیت زیادی داشته‌، در پژوهش حاضر به مطالعه و شناسایی محورهای مناسب توسعة شهر دزفول از نظر عامل‌های ژئومورفولوژیک شامل شیب، جهت شیب، گسل، جنس زمین، ارتفاع، فاصله از رودخانه‌ها و آبراهه‌ها، کاربری اراضی و فاصله از سایر مراکز اصلی سکونتگاهی پرداخته شده است. با تهیة نقشه‌های مربوط به هریک از این مؤلفه‌ها با استفاده از GIS، محورها و جهت‌های جغرافیایی محتمل توسعه با استفاده از فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP) مقایسه و ارزیابی شدند؛ به این ترتیب که ضریب اهمیت نسبی مؤلفه‌های ژئومورفولوژیک محاسبه و تعیین شد سپس جهت‌های هشت‌گانة جغرافیایی شامل شمال، شمال شرق، شرق، جنوب شرق، جنوب، جنوب غرب، غرب و شمال غرب از نظر عوامل ژئومورفولوژیک مقایسه، و درنهایت با تلفیق ضریب اهمیت عامل‌های فوق و امتیازات هریک از جهت‌های جغرافیایی، امتیاز نهایی گزینه‌ها محاسبه شد. براساس تحلیل‌ها، در میان عامل‌های ژئومورفولوژیک مورد مطالعه، دو عامل «شیب» و «گسل» بالاترین ضریب اهمیت را دارند و جهت‌های شرق، شمال غرب و غرب به‌ترتیب با کسب امتیاز 189/0، 158/0 و 149/0 به‌عنوان اولویت محورهای توسعة کالبدی تعیین و پیشنهاد شدند.