ارائۀ الگوی آمایش سرزمین نواحی ساحلی دریای مکران با رویکرد توسعه و امنیت پایدار منطقه‌ای (مطالعۀ موردی: شهرستان‌های چابهار و ایرانشهر)

Abstract

یکی از مهم‌ترین عواملی که امنیت یک کشور را تهدید می‌کند، وجود نابرابری‌های فضایی بین مناطق مختلف جغرافیایی آن است. وجود بی‌عدالتی‌های جغرافیایی و توسعة نامتوازن بخش‌های جغرافیایی یک کشور به‌ویژه بین مناطق مرکزی و پیرامونی ممکن است به همبستگی و وحدت ملی آسیب بزند و به بروز تحرکات واگرایانه به‌ویژه در مناطق قومی بینجامد. این مسئله تأثیری سوء بر قدرت ملی دارد. از دیدگاه صاحب‌نظران، از جمله ایساکسون و ماهان، توسعه و امنیت مکمل یکدیگرند. بدین­ترتیب، می­توان امنیت پایدار را مرهون توسعۀ پایدار، و توسعۀ پایدار را تضمین‌کنندۀ امنیت ملی دانست. تأمین امنیت ملی کشور در گرو رفع تهدیدهای داخلی و خارجی است؛ از این‌رو آنچه در این میان خلأ به‌وجود‌آمده در توسعۀ نامتوازن یک کشور را بهبود می‌بخشد، علم برنامه‌ریزی آمایش سرزمین است. این نوشتار، با هدف ارائة الگوی مناسب آمایش سرزمین، منطقة ساحلی مکران را با تأکید بر برنامه‌های توسعة آتی شهرستان‌های چابهار و ایرانشهر در سطح ملی، منطقه‌ای و بین‌المللی، و با رویکرد توسعه و امنیت پایدار منطقه‌ای بررسی می­کند. روش پژوهش، ترکیبی از تحلیل راهبردی و فرایند تحلیل سلسله‌مراتبی (AHP) است. برای پردازش نتایج، از پرسشنامه استفاده شد. بررسی و تحلیل فرصت­ها و قوت­ها، همچنین نمایش وضعیت و سیمای سرزمین و توزیع فضایی منابع در منطقة مورد مطالعه، به روش‌های آمار و تحلیل فضایی در نرم‌افزار Arc Gis صورت گرفت. در این مقاله، برای اولین بار در ایران، در مطالعۀ آمایش سرزمینی و برنامه‌ریزی منطقه‌ای، مدل و نرم‌افزار پیشرفته و جدید متاسوآت به‌کار گرفته شده و الگوهای آمایشی منطقۀ مورد مطالعه نیز با توجه به دو فاکتور عوامل داخلی و خارجی ارائه شده است. در زمینة فاکتورهای داخلی مشخص شد توسعة محور شرق و جنوب شرق، و موقعیت جغرافیایی راهبردی سواحل مکران در خارج از محدودة پرترافیک و پرتنش خلیج‌فارس و تنگة هرمز، بیشترین اهمیت راهبردی را در توسعه دارند. در زمینة فاکتورهای برون‌سازمانی، بیشترین اهمیت متعلق به حضور نظامی آمریکا در منطقه، جریان ارتجاع عربی و محور عربی-آمریکایی، و گسترش و نفوذ جریان‌های ارتجاعی-تروریستی در منطقه است. به‌منظور تدوین الگوی آمایشی در بخش سیاست خارجی بر نواحی نوار ساحلی نیز الگوها و راهبردهایی ارائه شد.