بررسی نقش مدرنیسم در بافت قدیمی شهرها (مطالعۀ موردی: شهر ارومیه)

Abstract

امروزه از بارزترین مشکلات شهرسازی معاصر، بحران معنا اعم از اجتماعی و غیر اجتماعی، در مکان است؛ بحرانی که در ایجاد فضاهای شهری فاقد هویت، فاقد تاریخ و فاقد ارتباط تبلور یافته است. این پدیده، حقیقتاً یکی از محصول‌های روند تحولات خطیر و سریع قرن بیستم است؛ زیرا در نیمۀ اول قرن بیستم، جهان‌بینی مدرنیسم بر جامعۀ غربی حاکم بود و به همین دلیل، شهرسازی مدرن به‌عنوان تجلی فضایی جامعۀ مدرن شکل گرفت. از آنجا که حس مکان از عوامل تعلق به هر مکان و از مفاهیم کلیدی در جغرافیای انسانی و به‌ویژه جغرافیای فرهنگی محسوب می‌شود، بررسی عوامل مؤثر بر ارتقا یا تضعیف حس‌ مکان که نقشی پررنگ در القای حس تعلق مکانی و هم‌بستگی دارد، ضروری به نظر می‌رسد. هدف از پژوهش حاضر، بررسی تأثیرات جنبش مدرنیسم و پیدایش شهرسازی مدرن بر ایجاد حس بی‌مکانی و ازبین‌رفتن حس تعلق به مکان در بخشی از بافت قدیم شهر ارومیه است. این نوشتار از نوع مقالات بنیادی و با روش مروری تحلیلی است. لذا سعی شده است با تکیه بر منابع معتبر و مرتبط با موضوع و با تکنیک مطالعات کتابخانه‌ای، مقولۀ بی‌مکانی و مدرنیسم و ارتباط میان ظهور مدرنیسم و حس مکان بررسی شود. نتایج پژوهش با استفاده از انجام مصاحبه‌های عمیق و مشاهده‌های محققان در زمان‌های مختلف براساس تکنیک مکان‌سنجی و تحلیل محتوای کیفی و مقایسۀ نتایج در دو محدودۀ واقع در بافت قدیمی شهر تحلیل و ارزیابی شده است. ارزیابی نتایج نشان می‌دهد محدودۀ قدیمی بازار ازنظر حس مکان در مقایسه با همتای خود، یعنی خیابان امام خمینی که با گذشت زمان دستخوش تغییرات مدرنیستی شده است، در وضعیت بهتری قرار گرفته است. از عوامل مؤثر در ضعف حس مکان در محور امام عبارت است از: یکنواختی محیط و استانداردشدن بافت، کاهش هویت بومی، ضعف در ارتباطات غنی انسانی، فقدان حس زندگی جمعی، نوسازبودن محدوده و انس‌نداشتن با محیط.