تحلیل تاثیر پراکنده‌رویی بر تغییر کاربری زمین در منطقه شهری ساری

Abstract

فرایند تغییر کاربری اراضی کشاورزی و باغی به اراضی ساخته‌شده از دهۀ 1340 رو به افزایش بوده و منجر به عدم تعادل میان کاربری اراضی شهری و طبیعی در مناطق شهری ایران شده است. منتج از روند مذکور، الگوی کاربری اراضی در شهر- منطقۀ مرکزی مازندران از جمله منطقۀ شهری ساری نیز تحت تأثیر روند شهرنشینی، گسترش جمعیت و افزایش مهاجرت، به سمت و سویی جدید رفته و تغییر کاربری اراضی کشاورزی و باغی در اراضی پیرامون شهر را سبب شده است. تداوم این فرایند منجر به الگوی توسعۀ ناپیوسته و غیرمتمرکز شده و در نهایت پراکنده‌رویی را پدید آورده است. بدین ترتیب، پژوهش حاضر به تحلیل تأثیر پراکنده‌رویی بر تغییر کاربری اراضی مناطق شهری، و پیش‌بینی روند تحولات توسعۀ اراضی و کاربری اراضی تا سال 1410 اختصاص دارد. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است و تلاش شده تا ابتدا با استفاده از روش GEOMOD اراضی ساخته‌شده پیش‌بینی شود و سپس بر پایۀ مدل زنجیرۀ مارکوف روند تغییرات کاربری اراضی احتمالی منطقۀ شهری ساری تخمین زده شود. در مرحلۀ نهایی با استفاده از GIS با تلفیق مدل‌های مذکور، بر هم کنش اراضی ساخته‌شده و کاربری اراضی تحلیل شد تا پراکنش و توزیع فضایی کاربری زمین در چشم‌انداز تحقیق مشخص گردد. نتایج یافته‌ها نشان می‌دهد تغییر کاربری اراضی کشاورزی، باغی و مراتع در سال 1410 با نرخ رشد 43/1- درصدی کاهش خواهد یافت و هم‌راستا با این روند، اراضی ساخته‌شده با نرخ رشد 85/4 درصدی افزایش می‌یابد. توزیع فضایی اراضی ساخته‌شده در شمال منطقۀ شهری مطالعاتی تمرکز داشته، اما در نواحی شرق و غرب این منطقه نیز افزایش یافته است. دلیل این توزیع فضایی را می‌توان در گرایش‌های فضایی افراد به سکونت با الگوی تک‌خانواری در اراضی پیرامون شهر که قیمت کمی دارند، سراغ گرفت. چنین روندی مبتنی بر شدت یافتن پراکنده‌رویی در منطقۀ شهری ساری بوده و نیازمند جهت‌دهی مناسب در برنامه‌ریزی‌های آتی توسعۀ شهری و منطقه‌ای است.