پاسخ درختان بلوط وی ول (Quercus libani Oliv) به تنش ناشی از گلازنی در زاگرس شمالی

Abstract

سابقه و هدف: با وجود مخالفت های سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور که جنگل های زاگرس را حفاظتی- حمایتی تلقی می نماید؛ بهره برداری های سنتی (گلازنی، برداشت چوب سوخت، چرای دام و زراعت در کف جنگل) تقریبا در تمامی این جنگل ها رایج است. در منطقه مورد مطالعه، مردم محلی در تلاش برای حل بحران کمبود علوفه و سازگار کردن نظام معیشتی خود با دشواری ها و محدودیت های طبیعت پیرامون خود، گلازنی (سرشاخه زنی) درختان جنگلی را ابداع کرده اند. از برگ درختان گلازنی شده برای تعلیف دام (به ویژه بز و گوسفند) در فصل زمستان استفاده می شود. با وجود بهره برداری های شدید وگسترده ای که در جنگل ها ی بانه انجام می شود؛ قطعاتی از جنگل (واقع در آرامگاه ها و اماکن متبرکه) به صورت پراکنده و با مساحت های متفاوت وجود دارند که به دلیل اعتقادات مذهبی ساکنان منطقه و تقدسی که برای مردم دارند از بهره برداری و دخالت های انسانی مصون مانده و ساختار و پوشش گیاهی آن ها کمتر مورد تخریب یا بهره برداری قرار گرفته اند. این توده ها در این تحقیق به عنوان توده های گلازنی نشده مورد بررسی قرار گرفته اند. وسعت این توده های گلازنی نشده حدود 0/5 هکتار و در مواردی نیز بیش از 10 هکتار می باشد. از آنجا که این توده های جنگلی کمتر دخالت شده، قرابت و نزدیکی بیشتری با توده های بکر جنگل های زاگرس شمالی (که متاسفانه اکنون یافت نمی شوند) دارند؛ می توان آن ها را به عنوان چهره واقعی این جنگل ها تلقی نموده و در برنامه ریزی های مدیریتی از داده های آن ها استفاده نمود. شایان توجه است که به مرور این حالت تقدس نیز کم رنگ شده و احتمالا در آینده نه چندان دور توده های کمتر دخالت شده کمیاب تر خواهند شد. گونه وی ول از گونه های مهم تشکیل دهنده جنگل های زاگرس شمالی می باشد که به دلیل خوش خوراکی برگ ها در معرض گلازنی بیشتری نسبت به سایر گونه های بلوط (برودار و مازودار) قرار گرفته است. گلازنی، مانند سایر تنش های وارده بر درخت، می تواند در ساختار توده و ریختار درختان ایجاد اختلال نماید. هدف این پژوهش بررسی میزان تاثیر پذیری درختان وی ول از تنش گلازنی بوده و از نمایه های زیست سنجی این گونه برای ارزیابی استفاده شده است. <br /> مواد و روش ها: در این تحقیق، یک توده گلازنی نشده (0/7 هکتار) و یک توده گلازنی شده (1 هکتار) در مجاورت یکدیگر و با شرایط فیزیوگرافی تقریباً مشابه انتخاب شد. با انجام آماربرداری صد در صد در تمامی درختان با قطر یقه بیش از 5 سانتی متر، نام گونه ثبت و قطر یقه (با استفاده از کالیپر) و دو قطر بزرگ و کوچک تاج (با استفاده از متر) اندازه گیری شد. در مورد درختان وی ول علاوه بر مشخصات ذکر شده، ارتفاع کل و ارتفاع تنه (با استفاده از شیب سنج سونتو) نیز مورد اندازه گیری قرار گرفت. <br /> یافته ها: نتایج نشان داد که گلازنی موجب کاهش معنی دار ارتفاع کل، ارتفاع تاج، ارتفاع تنه و سطح تاج و افزایش نسبت ارتفاع تاج به ارتفاع کل درختان وی ول می شود.<br /> نتیجه گیری: با وجودی که تنش گلازنی به طور کلی باعث کاهش اغلب نمایه های زیست سنجی درختان وی ول می شود؛ اما افزایش نسبت ارتفاع تاج به ارتفاع کل و همچنین کاهش سطح تاج و درنتیجه افزایش نسبت ریشه به تاج درختان می تواند عامل مهمی در مقاومت درختان بلوط زاگرس شمالی به تنش خشکی و مقاومت در برابر زوال بلوط در زاگرس شمالی باشد.